SALİH KAHYAOĞLU VE ŞİİRLERİ :

Rize Çayeli, Çilingir Köyü’nde doğmuş ve aynı köyde vefat etmiştir. ( 1843-1909 arası yaşadığı sanılıyor ) Babasının Alican, annesinin adı Zeynep’tir.

Okuma ve yazmayı kendi öğrendiği söylenir. Tüm yaşamını alçak gönüllülükle gösterişsiz bir köylü olarak geçiren ozanımız ; oldukça zeki, şakacı, hazır cevap ve nükteli kişiliği ile halk arasında Keya’nun Sale ismiyle tanınmıştır.
Şiirlerinde tasavvufi öğeler yanında yöresel unsurlar da zengin olmakla yörenin yaşamına dair birçok bilgiyi vermektedir. Yaşadığı dönemde kullanılan dilin ayrıntıları ve zenginliğini aşağıdaki şiir ve destanlarından anlıyoruz.

Şiir ve destanları vefatından sonra yakınlarınca kaleme alınmış ve derlenmiştir. Bu şiir ve destanlar bizlere ulaştıran araştırmacı Fahri Boncukçu bey ve Çayeli Vakfı’na teşekkür ediyoruz.

Bu Günlerde…

Bu günlerde bizum ehbabi azam
Nameler gönderdi Rum diyarinden
Bazı sozlerini, hoş sefa gördum
Malik olamadum bir efkarinden.

Nesipsuz kurbetten geri gelinmez
Ruzgar esmeyince daller salinmez
Memnun olduğumun heddi bilinmez
Hatir i acizin istifasinden.

Şemikzade bus edeyim gözuni
Bi gün ak edorom senun yuzuni
Zatuna gönderdum boyi uzuni
Kırat kibi ele al yularinden.

Altmış tarihinde cihane geldum
Gözu açtum behri Umman’dan daldum
Üçyüzelli ehbabi kalem aldum
Elli dort hanenun henarinden.

Sedekat mevlanun doğri yolidur
Ehbaple muhabbet güller gülidur
Menfaatsuz ehbap bende dolidur
Ne çıkar tebaa namerdarinden.

Destan gönderduğum iki kat oldi
Posta vapurleri bir kırat oldi
Kendi ehbaplerum cümle mat oldi
Bakalum oğlumun kafadarinden.

Ol sebepten bize elum sizedur
Ehbap edup taşınması cezadur
Herkes kendi menafiğun gözetur
Bir kimse ayrılmaz kendi karinden.

S.Kahyaoğlu



Oğul …

Hocan kimdur kimden alursen dersi ?
Emek eyle alış Ayet el Kürsi
Kör Şeytan’den katre alursen hersi
Hint tavuğu kibi şişersen oğul.

Bad i Saba daim durmayup eser
Suğun elunuzde kalduk muesser
Vallahi intizar çok umur keser
Belki binler işi yaşersen oğul.

Her dem asi olma baba anana
İtaat etmenuz farz imiş sana
Çok intizar alma gel dinle bana
Sora pisluğuni eşerse oğul.

Her daim umrumuz devrolur gider
Ana, hele hele ah ider peder
Yetmez mi bizlere bu kadar keder ?
Ne gam deryasını deşersen oğul.

Şeytan oğunuze kurar kapani
Kanduramaz Allah’ine tapani
Kimden aldun elundeki sapani
Her daim dikine koşersen oğul.

Boyleruna baksan gayet fentaze
Eşkalna baksan benzeyur saze
Ne bi elen vardur ne bi cenaze
Ne içun doldurur boşersen oğul ?

Bildurmak değildur kendi ozumi
Gelen gider durmaz açtum gözumi
Tecrübe eyleyun gafil sozumi
Sora şalvaruna işersen oğul.

Baba elur kalmaz senun peşuna
Zehirler katilur tatli aşuna
Ol zamanda aklun gelur başuna
Baba deyup ağlar pişersen oğul.

İnsan bir balçikten olmiştur hamur
Gezduğun yollerde olmaz mi çamur ?
Ne denizde duman ne dağde yağmur
Coşmuş dere kibi daşarsen oğul.

S. Kahyaoğlu

Çat Destanı

Çat kendi muteber iraktur yali
Ol sebepten güçtur Çat’un ahvali
Bazi güzelleri satar şeftali
Ger soran olursa Çat işmariden.

Çat’te bir pir gördum aleme ibret
Umrinde yememiş bir nan ü nimet
Birez bahsedeyim eyleyun hümmet
Şu Kara Reşit’un ihtiyarinden.

Çat’te bir pir gördum ağz burun kokmiş
Gelene geçene derdini tokmiş
Gece gün kazuği … sokmiş
Gene razi deyil hizmetkarinden.

Sedası yok alem ani işide
Tırnağı yok arkasini kaşide
Kaffe’yi malini vermiş Reşid’e
Kendisi el çekmiş cumle varinden.

Tadat eylememiş şu dort kitabi
Ne mescidi tanır ne de bevvabi
Ne günahı vardur ne de sevabi
Mağfiret istemez gaffarinden.

En evvel bu imiş eşkıya derken
Soymiş yolçileri gelup giderken
Meger Zilkele’yi tamir ederken
Atlamış kalenun baş duvarinden.

Taşun uzerinde oynanur dama
Şalvarinde vardur kırk elli yama
Bir elinde martin birinde kama
Bekleyur tarlanun bir kenarinden .

Reşit’ te çok vardur Hakk’un rızası
Tarlayi bekleyur güni gecesi
Sanki imiş anasinun kocasi
Umrinde içmemiş Çat pinarinden.

Yol ustine mekan tutmiş kabani
Tarlanun içine koymaz yabani
Reşit’te der gel seyreyle banani
…. çikarmış şal şalvarinden.

Emek edemedum Arabi Farsi
Namumuz dayandi Tiflis’i Kars’i
Kaç senedur gelup çatmedi dersi
Erkeme babinun bir mastarinden.



Şu Kara Reşit’un şohreti şani
Adam yapar ama veremez cani
Yol ustinde kurmiş bir kahvehani
Çaynikler kayniyur semaverinden.

S. Kahyaoğlu



İbret Destanı

Baba dostlerinden bir name geldi
Gördüm ki dertliler dermanı imiş
Aldum tazim ile koydum alnuma
Zira bahtiyarluk fermani imiş.

Açeldi bağrume bir azim yara
Kurtuluşumuz zor bahtumuz kara
Dedum ehbaplerum aman ne çare
Hep alem bu yolun kervani imiş.

Hiç ervah kalur mi şam ile pirde ?
Şu kadar bin sene yatur kabirde
On sekiz bin alem evvel emirde
Kara topraklerun kurbai imiş.

Köpriler kurelur ince terikten
Ol gün yuz çevirur refik refikten
Derin duşenince fikru dedkikten
Ağlayup sezlamak zamani imiş.

İsrafil nefhi sur eder daveti
Muminler şaz olur iman kuvveti
Umle mahlukatin göz kıyameti
Birinci Arasat Meydani imiş.

Alem uryan gelur bukelur beli
Semaler tokulur yedi kubbeli
Her ne ki kazanmış kulun ameli
Ol günde başinun yorgani imiş.

Ayak uzre durur yerelur dizler
Heyirsuz amelden daşar denizler
Asi günahkarler ağlayu sızlar
Zannedersen Nuh’un Tufani imiş.

Muminle uğraşur eder karinden
Kırk kulaç duzağı kurar derinden
Kurtulenmez ol melunun şerrinden
Adem atamuzun düşmani imiş.

Mumin olan toker gözi yaşini
Kıble canibine tiker başini
Bir kul ki incitmez din kardaşini
Evliyayı azam ekrani imiş.


Mumin olan bahrı şekkiye dalmaz
Hiç kimsenin ahi kimseye kalmaz
Mevladen kuline bir zarar gelmez
Kuli helak eden isyani imiş.

Kul olan sakınur haram yemekten
Kat ı umut oldum bunca emekten
Gençluğumde çıktum teriki hakten
Meger ki kul kulun şeytani imiş.

Kabirde düşelur çok fena hale
Sual melekleri gelur suale
Ahmet içun Mehmet alinmez kaale
Herkes gemisinun kaptani imiş.

Asi günahkarım muhtacim affa
Cihane geleli çok çektum cefa
Hekimler elinde bulmadum şifa
Çibanum Eyyub’un çibani imiş.

Ne kadar daşsa da rahmet deryasi
Bir katre bulunmez ma hüvel aşi
Dertliye ki derman eder mevlasi
Cumle alem onun Lokmani imiş.

Yeşiller yaratur toprakten taşten
Çiçekler açilur kuri ağaçten
Kimse kaçurmesun aklini başten
Sertabip ol halik rebbani imiş.

İlahi usandum ben bu cihanden
Elhazer eyledum bu aziz canden
Tefekkür eyledum zihni imanden
Kör nefis insanun şeytani imiş.

Eşkıya dopdoli gördüm cihani
Toplasun başine herkes aklini
Cihanun muhebbet murur zamani
Sultan Süleyman’un zamni imiş.

Hep sebiyi sibyan satılduk bildi
Cumle fukaranun gözleri yildi
Çat Duzi’ne eşkiyaler yeğeldi
Zannedersem Rus’un Gordon’i imiş.

Olkenun Deresi hep henedani
Gurbet ellerinde kaynamiş kani
Dillerde soylenur şohreti şani
Bu Hemşin alemun kalkani imiş.





Kale Köprisi’nde kuruldi oyin
Sanki pere girdi kuzili koyin
Eli silah tutan üç para köyün
Ali kibi Hakk’un aslani imiş.

Oğini aldiler iki nefese
Atildi martinler ses aldı sese
Boyle ilan olsun alemi nesse
Baş Hemşin yığudun mekani imiş.

Elli dört hanede taket mi kaldi ?
Atilen kurşunler taşleri deldi
Bir takum eşkıya bindurdi geldi
Sanki bizum Hemşin puthani imiş.

Olkeyi basmağa geldiler köye
Her yere girdiler hep soye, soye
Giren çikemedi üç para köye
Anlaşılan tilkin kapani imiş.

Hemşin’e geldiler kar umidine
Çok hereket oldi Meydan Duzi’ne
Aşk olsun üç para köy yiğidine
Bunler eşkıyaden zebani imiş.

Kör Osman ‘da vardı şoyle bir huner :
Atar martınını .. geri doner
Balta İsmail’un yureği yanar
Sanki Lazistan’un harami imiş.

Şu esmer Mehmed’e neler yaptiler
Vurup martinini elden adliler
Tekrar kendini yere çaldiler
Sanki hristiyan ruhbai imiş.

Şu dinsuz Ermeni şu dini kara
Bu bizum milleti yağdurdi para
Yole revan oldi sefil fukara
Meger Ermeni’nun çobani imiş.

Şu esmer Mehmed’den tokulen tozler
Çün bize gaibdur görmedi gözler
Eger sahi ise söylenur sözler
Ermeni bunlerden hakkani imiş.

Şen olsun Hemşin’un topraği taşi
Gayet muzeyyendur ekmeği aşi
Katbekat aferun Halit Onbaşi
Zabıtanun ehli irfani imiş.

Mollaveys Duzi’nde kıyamet kopar
Hırsuzler darlanup yerleri oper,
On kişi cevizi adliler siper
Derse Duzkaya’nun kabani imiş.

Bir tane vurudli attiler yane
İki gişi birden girdi Taşhan’e
Süleyman kurşuni ateyur cane
Sanki dağda gezen yabani imiş.

Birinci Kale’den aştıler beri
Olke’de kurdiler bir yeniçeri
Urum dukaninen girdi içeri
Dersen babasinun dukani imiş.

Mevtam hazırladı gelenler gelsun
Herkes merağını gamini alsun
Okuyan okusun dinleyen gülsun
Keya’nn Sale’nun destani imiş.


Salih KAHYAOĞLU

Sandukçi Şukri’ nun Destani …

Dinleyun ağaler tarif edeyim
Baz ehvalinden devri cihanun
Semaye çekildi ar ile namus
Bu bir alameti ahir zamanun.

Can bulbuli gül kafesinden uçti
Nice hanedanun yulduzi duşti
Dillerde soylenur hırsuzi puşti
Sozi makbul deyil ehli irfanun.

Hakk bizi bahşetti derde eleme
Günbegün arteyur zulmi zeleme
Hep cumle katipler alsa kaleme
İsyani yazılmaz devri cihanun.

Şems ü kamer kibi vermuştur ziya
Umurinde idi bu behri sira
Şukri dedukleri bir met eşkıya
Haracini yedi birçok egnanun.

Rize görmemiştur boyle yiğidi
Meğrib’den Meşrik’e şani yurudi
On sekiz gişinun teni çurudi
Suyi gibi daştı Nuşirevan’un.

Muharebe etti her bir etrafe
Hukmi icra etti hep kaften kafe
Sultan benim dedi yekün esnafe
Usuller bildurdi mugayir kanun.

Güller açılmıştır al yanağuna
Zannederdun duman duşmez dağuna
Cumle cahilleri aldun bağuna
Hududua değin Kezelelma’nun.

Cihande inandun her munafike
İhsan buyurmadun hiçbir refike
Perili’yi aldun tahtı tevfike
Kapisinde kuller bekler zindadun.

Hiç gören var midur boyle hunerden ?
Kapiye bağladun diri kemerden
Hediye gelurdi her gün şeherden
Çifte yaşçikleri tayin helvanun.

İhafe edildi hep cumle esnaf
Kelbunde yoğidi zerrece insaf
Her gün konağunde olurdi israf
Puti ve çeyreği hasi buydağun.

Telgıraf misali cihani sardi
Atun meydan olup vardukçe vardi
Konağune dere kibi akardi
Rakisi, şarabi Pondeliya’nun.

Mahalle başinde konaği kurdun
On beş sene zevkü sefani surdun
Elunde mahvoldi vatanun yurdun
Boyle bir muruvvet adalet kanun.

Kalem alendi duz ifadeler
Nice hanedanlar ocak-zadeler
Çunki hitam buldi doldi vadeler
İdamuna karar verdi gordonun.

Paşa efenduma gelmesun zeval
Bir zoman görişti alem heyal
Birinci şeherde çağırdı tellal
Gelsun sultanleri her bir ormanun.

Asli ham eyuldur pişmiş ocakte
Efendum çok yaşa iş bu sancakte
Bir eşkıya kalmaz tenha bucakte
Bu hususta suyi daşti Tuna’nun.

Rize’den Erzum’den taht revan olsun
Hep yekun fakirler şaduman olsun
Cumle eşkıyaye bir ilan olsun
Oğinden kaçilmez bu furtunanun.

Hep tehrir ittiler elayı arşi
Ancak şimdi oldi ne güzel öçarşi
Paşa efendumun adina karşi
Suyi tartilur mi behri Umman’un ?

Gelsun Lazistan’un eşkıya baği
Gün kibi görinur firar yataği
Bir yandan dolaşti karakol daği
Bir taraftan asker kesti amanun.

Yazuk olsun buca emeğe
Feda olsun iki lokma yemeğe
Zayıf seğer kibi duştun hendeğe
Bukeldi altuna kaldi gerdanun.

Şeherde tutuldi hep kapi baca
Torinun kardaşun gitti ilaca
Seni bağladiler bir tek ağaca
Sarayun oğinde oldi seyranun.

Paşa efendumun maksadı kasti
Ancak fark eyledi duşmani dosti
Ya Allah diyerek bağrine basti
Şukri Kaptan kibi bir pehlivanun.

Hep cumle mahlukat girdi içeri
Melhem surmediler nezuk ayara
Mujdeciler geldi girdi siraya
Dediler Mevla’ya geldi külhanun.

Efendimiz teşrif etti seyrane
İnsanler dopdoli durmiş divane
Gözleri açuktur bakar cihane
Ervahi göç etmiş her bir azanun.

Her noktayi zikre erişmez güzum
Hep tedat olur mi semda nucum ?
Bitun duşmanlerun bekleyun hucum
Harekete geçsun ruhi revanun.

Kal’e bend ettiler bir kardaşuni
Alem seyreyledi kanli leşuni
Azcık eyle kaldur başuni
Konağunde yoktur zarar ziyanun.

Bir kule ki tektim ider cehalet
Ondan hasil olur külli rezalet
O ki zuhur ider adli adalet
Boyle kabri olur boyle mevtanun.

Bazı kanat alup havaya uçtun
Uydun kör şeytone canunden geçtun
Birinci aslanun eline düştün
Oğul Şukri geçti demi devranun.

Çokten viran etti çarkı felekler
Arşe ilan oldi cumle dilekler
Suale kıyam ider melekler
Yanunde var midur bir tercümanun ?

Tez giriftar oldun habu gaflete
Mamafih muhtaç oldu rahmete
Ne yüzle varisen babı hazrete ?
Elunde var midur bir armağanun ?

Taktiler boynuna azim pranga
Yaktiler konağun kalmadi yonga
Yapsunler kabrini alaferanga
Kani refikleri Şukri Kaptan’un.

Soydun soğan kibi ağayi bayi
Konağunde yaktun hep kumanyayi
Duş kibi seyrettun iş bu dunyayi
Bir lahza içinde gördun aynanun.

Daha fişekluğun boynuna takma
Bunden boyle artuk kimseyi yakma
Yiğit ise asla semtine bakma
Bir kurşunden seni ter ider canun.

Felek meydan vermez bir asi şire
Bir eşkıya kalmaz gelen bahare
Fare delukleri oldi mağara
Üç gündür ağzinde yattı yunanun.

Muteserrif paşa kırdı daluni
Tasedduk ettiler cumle maluni
Hemen tekdim etti arzuhaluni
Bab ı sadaretten geldi fermanun.

Ali kibi bindun bir duldul ate
Cihane başladun duz islahate
Emirler alurdun altı saate
Beyefendilerden kimdur serdarun ?

Çok kapı bacalar yaktun ateşe
Bir çakal evinde kalmadi meşe
Adlü adaletun deyandi arşe
Atun oynar çevresinde meydanun.

Hevf itme eşkıya galbesinden
Alursen intikam hep cumlesinden
Vazgeçma efendum dulalesinde
Haci şaban kibi miri miranun.

Emsali bulunmez bayler içinde
Bir muşerref aydur ayler içinde
Hep yekün paşalar beyler içinde
Mehmet Ali Bey’dur senun ekranun.

Koyin kibi kuzsine meleşur
Nufzi deryayi daği dolaşur
Hin i sebavetten beri uğraşur
Yoluna baş koymuş bu mefkurenun.

Ekrebasuz olmaz bir an bir nefes
Dostinden oğline dost kalur mires
Seni şaşurtmesun alemde bir gess
Aslan olur yavrucağu aslanun.

Şukri yuz çevirdun bunca emekten
Kader boyle idi devri felekten
Seni geçirduler ince elekten
Yedi kat göklere çıktun semanun.

İtaat etmedun ulu emire
Muhammed’i verdun soğuk demire
Sabunsuz kefensuz girdun kebire
Adedini bilmez iken liranun.

Bab ı sedarette nektebun yazdi
Suğuni kabruni değir mi kazdi ?
Muteserrif Paşa tahtuni bozdi
Baykuşlere kaldı mulki viranun.

Aspet Yalisi’nde vurdiler seni
Çerkez zabitleri soydiler seni
Yaylı tabutine koydiler seni
Nesli Mamuşzade Bey Abdullah’un.

Abdullah deduğun bir aziz kuldur
Gülistan içinde bir nezuk güldür
Ehli irfan içun sozi makbuldur
Define uğraşur her bir belanun.

Ecdadi hanedan köşe taşıdur
Beyler ve paşalar hep sirdaşudur
Aslan kibi her dem kervan başidur
Rize’den Erzum’e aşar kervanun.

Zevkine mecnundur aşık divane
Ehbap içun doner msilı pervane
Ya gelmiş ya da yok devri cihane
Boyle bir cevheri Ulu Mevla’nun.

Yaz gelince çiker hanun beline
Gayet düzen verur sazun teline
Ali kibi gürzi alur eline
Karşısında döner kılıç kalkanun.

Cihan dumduz oldi cehri misalli
Emin esen oldi cumle ehali
Haci Perili’nun pak oldi mali
Kurbağa, ağzından çikti yilanun.

Huzur buyururdi emri alişan
Ululuk isterdi zannetti nişan
Dunyadan göç etki boyle perişan
Abdullah ’ta kaldi yahşi yamanun.

Bazı at binderdun bahar göçinde
Bazı otururdun sandan kiçinde
Kün fe yekün oldun üç gün içinde
Karardi eşiğun geçti şamdanun.

Fişekler taşırdın koyardun posta
Martinler taşırdın gezdun aleste
Bir iş göremedun ahir nefeste
Nesubunde yokti suyun Kur’anun.

Buldun kör şeytanun hile atine
Kibleyi çevurdun dehri batile
Kurşun attun devlet hükümetine
Ol günden selb oldi senun imanun.

Gördunuz mi bu Şukri’nun halini
Kimses kalmadi baksun malini
Dayim ruzgar esmiş kermiş dalini
Vaketsuz çiçeği açan meyvanun.

Her saniğun bilmek gerek yerini
Paşa efendimun bilmem sirrini
Anana beraktun uçten birini
Kimsesi kalmadi sefil ananun.

Boyle cari olmiş adiyi devlet
Eşkiyaya etmez zerrece hurmet
Güninde şaz oldi hep cumle millet
Umri uzun olsun Gazi Sultan’un.

O ki ilan oldi ferman yurudi
Her bir eşkiyanun kani kurudi
Meğrib’nden Meşrik’e şani yurudi
Sahib i edalet Ali Osman un.

Dayim mağlum eyle duşmanumuzi
Şadühendan eyle milletumuzi
Akubet fetheyle her yanumuzi
Hurmetine yarab bin bir esmanun.

Kani ol muzeyyen yerik yanakler
Kani ol muzellef elvan konakler
Şukri içun destan oldi sokakler
Geriki deluği nice zurnanun.

İlahi ben geçtum tatli canumden
Sen beni ayirma doğri imanden
Günahim reddeyle arşi rehmanden
Mağfiret kansın her bir isyanun.

Budur nasihatum cumle millete
Dualar ettiler dini devlete
Bir kimse kalmasun habu gaflete
Uyanun ey dn kardeşler uyanun.

Devletun kanuni bir kilden ince
Millet eyeklendi misli karince
Mevlam sihhet versun bitun umrince
Gözleri kör olur külli ahdanun.

İrade buyurdi edaletkani
Eşkıya kurtulmak oktur imkani
Her tarafi aldi Nuh’un Tufani
Gerleşti dalgasi yedi deryanun.

Millet ile edemedum imtizaç
Dunyade derduma bulmedum ilaç
Bugünden destane olmişim muhtaç
Bulemedum katresini dermanun.

Dertli olen ağlar, hastalar inler
Zaman ahir oldi kim kime dinler ?
Nahiyem Mapavri keryem Çilenger
İsmumuz okunur Kahyaoğli’nun ….



SALİH KAHYAOĞLU

KAHYA SALİH’TEN


Ey birader vesfedeyim halumi
Yureğimde çoktur durlu hararet
Ya dinle bu dertlu hasret sozini
Ya kalk bu meclisten, el çek firar et.

Ah ettukçe yureklerum delinur
Yedi iklim safi cihan salinur
Her sözumden durlu cevher alinur
Kuvvei hıfzunde varsa cesaret.

Cihana geleli asla gülmedum
Bari tifil iken nice ulmedum
Deryayi ulumden kerte bilmedum
Kapladi zihnumi hukmi cehalet.

Pehlevanlar agah etmiş fendine
Museddikler tasdik etmiş bendine
Harbet nefsin ile kendi kendine
Cihanda bu imiş adlü adalet.

Dünyada bir kimse mürada erse
Ruhi teslim edup kebire girse
Alun teri ile canuni verse
Mumin olduğune budur işaret.

Behey Salih niçun yolsuz geçersen?
Ulu sultanlara destan düzersen
Bin turli alemun filin yazarsen
Ya niçun aklun yok, behey cenabet ?

S.Kahyaoğlu ( Sülyman Kazmaz- Rize Halk Şairleri Kitabı )