Sn. Hakan_0653 Mesaj Defterine Yazmis oldugu yaziyi buraya Aktariyorum...
SeLam oLsun SizLere
DOĞU KARADENİZ YÖRESİ HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALARA BAKILDIĞINDA GÖRMEKTEYİZ Kİ, BU ÇALIŞMALARIN BÜYÜK BİR ÇOĞUNLUĞUNU YABANCI SEYYAHLARIN SEYAHATNAMELERİ, YABANCI BİLİM ADAMLARININ OSMANLI ÖNCESİ DÖNEME DAİR YAZDIKLARI KİTAPLAR VEYAHUTTA DİNİ VE ETNİK GÖRÜŞLERİ ÇERÇEVESİNDE GENELLİKLE PAPAZLARIN VE YANLI YAZARLARIN ESERLERİ OLUŞTURMAKTADIR. BU KAYNAKLARDAN HAREKETLE NİSBETEN OBJEKTİF BİLGİLERE DAYANILARAK HAZIRLANAN VE DAHA ÇOK TRABZON'LA İLGİLİ PEK ÇOK ÇALIŞMA VARDIR. ANCAK RİZE HAKKINDA BU KAYNAKLARDA ÇOK AZ BİLGİ YER ALMAKTADIR. AYRICA OSMANLI DÖNEMİNE AİT BİLGİ İSE HEMEN HEMEN HİÇ YOKTUR. ANSİKLOPEDİK KÜÇÜK BİR AYRINTI BİLGİNİN KONU İLE İLGİLİ ESERLERDE DEVAMLI TEKRARINI GÖRMEKTEYİZ. SADECE KURTULUŞ SAVAŞI İLE İLGİLİ BAZI ASKERÎ VE TARİHÎ KAYNAKLAR VARSA DA BU BİLGİLER HENÜZ KULLANILMAMIŞ OLDUĞUNDAN BU KONUDA DA AYNI YAVANLIK KARŞIMIZA ÇIKMAKTADIR. HALBUKİ BAZI KAYNAKLARA GÖRE M.Ö. 750 YILINA KADAR GERİYE GİDİLİNCEYE KADAR KESİN BİLGİLER, M.Ö. 2500 YILLARINA GİDİNCEYE KADAR DA TAHMİNİ BİLGİLER DOĞRULTUSUNDA GEÇMİŞİ PEK ESKİYE DAYANAN BİR BÖLGE HAKKINDA KAYNAK SIKINTISINDAN BAHSETMEK PEK İNANDIRICI GELMİYOR DOĞRUSU. OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE PEK ÇOK YABANCI BİLİM ESERİ OSMANLICA'YA ÇEVRİLMİŞTİR. BU KAYNAKLARA ULAŞMAK PEKÂLÂ MÜMKÜNDÜR. HELE OSMANLI ARŞİVİ GİBİ BÜNYESİNDE 150 MİLYON BELGEYİ BARINDIRAN, BUGÜN O COĞRAFYADAN 43 BAĞIMSIZ DEVLETİN ÇIKTIĞI OSMANLI ÜLKESİNİN DİREKT, CİVAR ÜLKELERİN İSE ENDİREKT OLARAK TARİHLERİNİN BULUNDUĞU BİR ARAŞTIRMA MERKEZİNDE BU TÜR BİR ARAŞTIRMANIN YAPILMAMASI İSE ANLAŞILIR GİBİ DEĞİLDİR. BİR İMPARATORLUĞUN KENDİ BELGELERİNDEN O YÖRENİN TARİHİNİ ÇIKARMAK MÜMKÜNDÜR. ANCAK OSMANLICA KAYNAKLARA ULAŞILMAMIŞTIR. BUNUN İÇİN ŞİMDİYE KADAR RİZE'NİN OSMANLI BELGELERİNE DAYANILARAK HAZIRLANMIŞ TARİHİ G ORTAYA KONMAMIŞTIR.
UZUN YILLARDAN BERİ OSMANLI ARŞİVİ'NDE YAPTIĞIMIZ ARAŞTIRMALARIN BİR SONUCU OLARAK "OSMANLI BELGELERİNDE RİZE" ADLI BİR ÇALIŞMAYI BİTİRMİŞ BULUNMAKTAYIZ. BU ÇALIŞMADA RİZE'NİN GENİŞ BİR TARİHÇESİ OSMANLI ARŞİVİ DIŞINDAKİ KAYNAKLARDAN HAREKETLE VERİLMEKTEDİR. AYRICA OSMANLI BELGELERİNDEN SEÇME YAPILARAK RİZE'NİN OSMANLI DÖNEMİNDEKİ DURUMU BELGESEL OLARAK ORTAYA KONMAKTADIR. BELGELERİN AÇIKLAMALARI, SONUÇLARI VE ORJİNALLERİNİN RESİMLERİNİN DE BULUNDUĞU BU ÇALIŞMA HAMİYETLİ HEMŞEHRİLERİMİZİN KATKILARIYLA SİZ DEĞERLİ HEMŞEHRİLERİMİZİN BEĞENİLERİNE KİTAP OLARAK SUNULMAYI BEKLEMEKTEDİR.
KİTAPTAKİ BELGELER, KISACA ŞU KONU BAŞLIKLARINI TAŞIMAKTADIRLAR:
ÇAYELİ'NE BAĞLI LATOM KÖYÜNDEKİ MADENİN 99 YILLIĞINA VASİLAKİ YUVANİDİ ADLI BİRİSİNİN VARİSLERİNE İHALE EDİLDİĞİ VE İŞLETMEYE AÇILDIĞI, ÜRETİLEN MADENLERİN İHRACATININ ESASLARI, GELİRİNDEN VERGİ ALINMASI -Kİ BURADAN DARÜLACEZE'YE BİLE VERGİ ALINIYORDU-, MADENİN BULUNDUĞU YERİN HARİTASI, RİZE'YE BAĞLI BÜTÜN KAZA, KÖY, MAHALLE VE NAHİYELERİN ESKİ VE YENİ ADLARININ LİSTESİ, RİZE'YE BAĞLI İLÇELERLE İLGİLİ BELGELER, NÜFUSUN KALABALIK OLMASINDAN DOLAYI ASAYİŞİ SAĞLAMAK İÇİN GÜVENLİK KUVVETLERİNİN ÇOĞALTILMASI, ÖRNEK OLMASI İÇİN PERKAM KÖYÜNDEN BİR HEMŞEHRİMİZİN NÜFUS CÜZDAN SURETİ, EVİNİN BASILDIĞI VE KIZKARDEŞİNİN KAÇIRILDIĞINDAN BAHSEDEN BABİKLİ BİRİSİNİN ŞİKÂYETİNİN SONUÇLANDIRILMASI ÇABALARI, RUSYA'DAN GELEN MALLARIN HERHANGİ BİR BULAŞICI HASTALIK TEHLİKESİNE KARŞI TEDBİR OLSUN DİYE ÇAYELİ BAŞTA OLMAK ÜZERE SAHİL ŞERİDİNDEKİ BAZI YERLERE SOKULMAMASI, ENVER PAŞA'NIN EMRİYLE BÜTÜN TÜRKİYE GENELİNDE UYGULANAN VE BİR UYGULAMASI DA TRABZON VİLAYETİNDE YAPILAN ESKİ RUMCA, ERMENİCE VE BULGARCA YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR BELGENİN RİZE VE BAĞLI KAZA, MAHALLE, NAHİYE VE KÖYLERİNE AİT YER ADLARI LİSTESİ, RİZE'YE BAĞLI YERLERİN İMARINA, BÖLGENİN KALKINMASINA, GENEL ÖZELLİKLERİNE, İNSANININ YAPISINA VE SAİR BİLGİLERE DAİR HAZIRLANAN BİR RAPOR, KURTULUŞ SAVAŞINA AİT BELGELER, PAZARLI BİR TÜCCARA BAŞARISINDAN DOLAYI MÜKÂFAT OLARAK İRAN, AMERİKA VE AVRUPA'YA İHRACAT YAPMA İZNİ VERİLMESİ, RİZE'DEKİ CAMİ, TEKKE VE MEDRESELERİN TAMİR EDİLMESİ VS.
KİTABIN İLK BÖLÜMÜ, YUKARIDA DA BELİRTİLDİĞİ GİBİ OSMANLI ARŞİVİ DIŞINDAKİ DİĞER KAYNAKLAR İLE OSMANLI DEVLET YILLIKLARINDAN YARARLANILARAK RİZE VE İLÇELERİNİN NÜFUSU, İHRACAT VE İTHALATI, İKLİMİ, SANAYİSİ, COĞRAFYASI, TARİHİ VE SAİR ÖZELLİKLERİNE DAİR GENİŞ BİR TARİHÇEDEN OLUŞMAKTADIR.
BU YAZIMIZDA SADECE RİZE MERKEZDEKİ YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR İKİ BELGE VERİLECEKTİR.
RİZE İLE RİZE'YE BAĞLI KAZA VE NAHİYELERİN KÖY VE MAHALLELERİNİN ESKİ İSİMLERİYLE BUNLARIN RİZE LİVASI İDARE MECLİSİ TARAFINDAN DEĞİŞTİRİLEN YENİ ADLARININ BULUNDUĞU DEFTERİN, RİZE MERKEZ VE BAĞLI KÖYLERİN ESKİ VE YENİ ADLARININ BULUNDUĞU LİSTE. BU BELGEDEN ANLAŞILDIĞINA GÖRE BUGÜN KULLANDIĞIMIZ KÖY, MAHALLE VE NAHİYE ADLARININ PEK ÇOĞUNUN ADLARI BU BELGE İLE BELİRLENMİŞTİR. (BELGENİN OSMANLI ARŞİVİ'NDE BULUNDUĞU REFERANS NUMARASI: BOA., DH.İD., NO: 97-2/25 BU BELGELERİN TRABZON VE GİRESUN'LA İLGİLİ BÖLÜMLERİ AYHAN YÜKSEL TARAFINDAN TRABZON TARİHİ SEMPOZYUMU (TRABZON-1999)'NDA VE GİRESUN DERGİSİ'NDE (SAYI: 127, AĞUSTOS 1998) YAYINLANMIŞTIR.)
RİZE'DEKİ BÜTÜN YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLDİĞİNDEN BAHSEDEN BU BELGE VE İÇİNDE YER ADLARININ BULUNDUĞU DEFTER BİLGİ OLSUN DİYE MERKEZE, YANİ İÇİŞLERİ BAKANLIĞI'NA TRABZON VALİ VEKİLİ KADI ÖMER FEVZİ İMZASIYLA GÖNDERİLMİŞTİR. DAHA SONRA BU DEFTERİN BİR SURETİNİN DAHİLİYE NEZARETİ TARAFINDAN HARBİYE NEZARETİ'NE (MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI), NÜFUS GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VE DEFTER-İ HAKANÎ NEZARETİ'NE (TAPU KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) GÖNDERİLDİĞİNİ ÖĞRENİYORUZ. BELGENİN TARİHİ 2 KÂNÛN-İ SÂNİ 1329 (15 ARALIK 1913)'DUR.
HÜRRİYETİN ÇOCUKLARI RECEP REİS (İPSİZ RECEP) VE KAHRAMAN UŞAKLAR ONLAR KARADENİZLİ YURTSEVERLERDİ, HARB-İ UMUMİ VE HARB-İ MİLLİYE İÇİN SİLAH KUŞANMIŞ, ÖLÜME "HORON"LA GİTMİŞLERDİ. ONLAR KARADENİZ'İN TOPRAKLARINDAN GELİP, ANADOLU'NUN ÇEŞİTLİ BÖLGELERİNDE MİLLETİN TOPRAĞI İÇİN SAVAŞMIŞLARDI. AYRILMAZ CAN YOLDAŞI SİLAHINI DUVARA ASTIĞINDA, KURŞUN SESLERİ DİNMİŞ VE YERİNİ COŞKUYA BIRAKMIŞTI. RECEP REİS, SAKARYA'NIN SU BOYLARINDA DOLAŞTIĞI O KAN RENGİNDEKİ NEHRİN DENİZLE KUCAKLAŞIP MAVİYE DÖNÜŞMESİNİ, EN SONUNDA GÖREBİLMİŞTİ. ŞÜPHESİZ YORGUN, ARGIN VE DAYANIKSIZDI. YAŞINI BAŞINI ALMIŞ, GEÇMİŞİ BÜTÜN ENGİNLİĞİNE RAĞMEN YÜREĞİNE SIĞDIRABİLMİŞTİ. CUMHURİYET KIYAFETLİ KÜÇÜK ÇOCUKLARIN, MALUL GAZİLERİN VE MÜLKİ ERKANIN TAKLAR ALTINDAN GEÇTİĞİ 30 AĞUSTOS YA DA 29 EKİM KUTLAMALARINDA SADECE BİR SEYİRCİ OLARAK YER ALMIŞTI. BAĞIMSIZLIĞA SEYİRCİ OLMAMIŞ, BU "İPSİZ, SAPSIZ" ADAMIN AĞLADIĞINI HİÇ KİMSE GÖRMEMİŞTİ. BİRAZ COŞKU, BİRAZ HÜZÜN VE KİM BİLİR BİRAZ DA ÖFKE VARDI BAKIŞLARINDA... BELKİ DE ZAFERE TIRNAĞININ UCUYLA YAKLAŞMAMIŞ VE BÜYÜK KAVGAYI SADECE SEYRETMEKLE YETİNMİŞLERİN, HER ŞEY BİTTİKTEN SONRA ORTAYA ÇIKIŞINI VE KAHRAMAN OLUŞUNU BİR TÜRLÜ İÇİNE SİNDİREMEMİŞTİ. TIPKI KÖHNE BİR OTELİN CAMI KIRIK ODASINDA CUMHURİYET ŞÖLENLERİNE KATILAMAYAN SADIK AĞA GİBİ... MİLLİ MÜCADELE'YE İKİ AYAK ARMAĞAN EDEN SADIK REİS (BULGAR SADIK), COŞKUYLA KOŞUP ZAFER TAKLARININ ALTINDAN GEÇMEYİ NE KADAR DA İSTERDİ. "VARLIĞIM TÜRK VARLIĞINA ARMAĞAN OLSUN" DİYEBİLMİŞ KİMİ AYAK, KİMİ KOL KİMİ DE YILLARIN ÜSTÜNE TOPRAK ÖRTTÜĞÜ BEDEN BIRAKMIŞTI. ONLARIN TOPRAKLARINDAN BAŞKA HİÇ BİR ŞEYİ OLMAMIŞTI. KİŞİSEL TOPRAKLARI İÇİN DEĞİLDİ VERDİKLERİ KAVGALAR. KARADENİZ KIYILARINDAN GEÇİP, ANADOLU'NUN ÇEŞİTLİ BÖLGELERİNDE MİLLETİN TOPRAĞI İÇİN SAVAŞMIŞLARDI.
RECEP REİS VE SİLAH ARKADAŞLARI, SADECE SAKARYA'DAKİ BU ANITTA DEĞİL, DOĞDUĞU RİZE'DE DE YAŞATILIYOR. RECEP REİS'İN DİĞERLERİ GİBİ BAŞKA HİÇ BİR BEKLENTİSİ OLMAMIŞTI. ARTIK TEK DOSTU TOPRAKTI. SİLAHINI DUVARA ASMIŞ, TOPRAĞINI BELLİYORDU. BİR GÜN ŞEHİRLİ HEYETİ KARŞISINDA GÖRDÜĞÜNDE, ONLARIN SADECE HATIR SORMAYA GELMEDİKLERİNİ ANLADI. ŞÖYLE BİR GÜLMÜŞ VE: "BİZ İŞİMİZİ TAMAMLADIK EFENDİLER. SAVAŞTA DİK DURAN BAŞIMIZI SİYASETTE EĞMEYİZ. TİLKİNİN BU PAZARDA İŞİ YOKTUR. GAZİ PAŞA HAZRETLERİNE HÜRMETİMİZİ ARZEDERİM" DEMİŞTİ. 35 NUMARALI ESKİ AHŞAP EVİNE SADECE KENDİSİNİN BİLDİĞİ HAYAT, SIRLARIYLA SAKLANMIŞTI SANKİ... 1928 YILI GELİP ÇATTIĞINDA SON AYLARINI YAŞIYORDU. DÜŞMAN, SAKARYA'DAN KARASU'DAN GİTMİŞ AMA TİFO GELMİŞTİ. SİPERLERDE, MEVZİLERDE VE ÇOĞUNLUKLA GÜVERTEDE YATMIŞ, BELKİ DE HİÇ UYUMAMIŞTI. DOĞRUSU BU YA YATAK NEDİR BİLMEZDİ, AMA YATAĞA DÜŞMÜŞTÜ. KALKABİLSEYDİ DÜŞMAN ELİNDEN KAPIP KAÇIRDIĞI TOPLARI YİNE CEPHEYE GÖTÜRECEK VE İNÖNÜ ZAFERİ'Nİ BU TOP ATIŞLARIYLA SELAMLAYACAKTI. KALKABİLSEYDİ EĞER YİNE MUSTAFA KEMAL'İ DİNLEYECEK "BENDEN NE İSTERSİN RECEP REİS" DEDİĞİNDE AYNI LAFI SÖYLEYECEKTİ: "SİZİN SAĞLIĞINIZI, MİLLETİN BEKASINI PAŞAM." YANIBAŞINDA EŞİ NADİRE GÜRSES VARDI. YENİMAHALLE'DEKİ YANİ SAKARYA KIYISINDAKİ EVİN PENCERESİNDEN SON GÜNDOĞUMUNU KARŞILADIĞINDA İHTİMALDİR Kİ YENİDEN DOĞUYORDU. ONUN ÖLÜP ÖLÜP DE YENİDEN DİRİLENLERDEN BİRİ OLMADIĞINI KİM SÖYLEYEBİLİR Kİ? MİLİS ATATÜRK, RİZE JANDARMA ALAY KUMANDANI ŞÜKRÜ BEY'E EMİR VEREREK HAFIZ MUHARREM'İN KUVVETLERİYLE CEPHEYE İLTİHAKININ SAĞLANMASINI EMRETMİŞTİ. MESELE BÖYLECE HALLEDİLDİKTEN SONRA RİZE, HOPA VE ARDEŞEN'DE DELLALLAR ÇIKARTILARAK, YÜZLERCE İNSANIN HAFIZ MUHARREM'İN EMRİNE GİRMESİ SAĞLANACAKTI. KEÇELİ, MÜFREZE EFRADININ TOPLANMASINI VE TOPAL OSMAN'LA GÖRÜŞMEYE DE ŞÖYLE TEMAS ETMİŞTİ: "BÖYLECE BÜYÜK BİR KUVVET TOPLANMIŞ OLDU. BUNLARIN BİR KISMI POSTA SEFERİNİ YAPAN GEMİ İLE BİR KISMI DA BÜYÜK BİR MOTORLA YOLA ÇIKTILAR. TRABZON'A VARDIKLARI ZAMAN TOPAL OSMAN AĞA'NIN ADAMLARI İLE KARŞILAŞTILAR. BU VESİLE İLE EĞLENCELER TERTİP EDİLDİ. ZİYAFETLER VERİLDİ. TOPAL OSMAN, BABAMA ÇETENİN İHTİYAÇLARINI KARŞILAMAK İÇİN BEŞYÜZ LİRA KADAR PARA VERDİ." BU PARA İLE GİDEN KUVVETLERİN YİYECEK İHTİYAÇLARI KARŞILANDI. EREĞLİ'YE GELİP DE İPSİZ RECEP'İN YANINA VARILDIĞI ZAMAN, İPSİZ RECEP TOPAL OSMAN'A BU PARAYI İADE ETMİŞTİR. BU YOLCULUK ÇOK GÜÇ HAVA ŞARTLARI ALTINDA YAPILMIŞTIR. TRABZON'DAN HAREKET ETTİKTEN SONRA ŞİDDETLİ BİR FIRTINA ÇIKMIŞTI. SAMSUN'A BÜYÜK GÜÇLÜKLER İÇİNDE ULAŞILMIŞ VE FIRTINANIN GEÇMESİNİ BEKLEMEK İÇİN ORADA ALTI GÜN BEKLEMEK MECBURİYETİ HASIL OLMUŞTU. EREĞLİ'YE VARAN VE İPSİZ RECEP EMRİNE GİREN EŞKIYA VE GÖNÜLLÜLERİN SAYISI 280 KİŞİ İDİ. SONRA DİĞERLERİ DE GELECEK, 1000 OLACAKLARDI. BİR ÖLÜYOR, BİN DOĞUYORLARDI ONLAR... RECEP REİS'İN MİLLİ MÜCADELE DOLAYISIYLA MUSTAFA KEMAL ATATÜRK VE FEVZİ ÇAKMAK'A İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİNİ YAKINLARINDAN ÖĞRENİYORUZ. SİLAH ARKADAŞI HAFIZ MUHARREM'DEN OĞLU MEHMET KEÇELİ'YE, ONDAN DA GELECEĞE İNTİKAL EDEN ANLATIMLARIN EN BELİRGİN YANI KUVAYİ MİLLİYE ÜST KADROSUNUN RECEP REİS'E GÜVENİDİR. KUMANDANLAR DAHİL MAKAM SAHİPLERİ, RECEP REİS'İ SADECE CESARETİN VE YURTSEVERLİĞİN BİR TİMSALİ OLARAK GÖRMEMİŞ, ONA HÜRMETTE KUSUR ETMEMİŞLERDİ. KENDİSİNE "AMUCA" YANİ AMCA OLARAK HİTAP EDİLİŞİNDE HEM YAKINLIĞIN HEM DE BÜYÜĞÜ SAYMANIN İFADESİNİ BULUYORUZ. RECEP REİS, SAVAŞ SONRASI ÇETENİN ÖNDE GELENLERİ YAKLAŞIK 25 EFRADI İLE ANKARA'YA GELMİŞ VE BANDO İLE KARŞILANMIŞTI. ANKARA'DA İKİ AKŞAM KALMIŞLAR VE ATATÜRK'ÜN İLTİFATLARINA MAZHAR OLMUŞLARDI. YAZI BİLENLER KATİP SINIFINDA, MESLEĞİ OLANLAR DA TEKNİK BÖLÜMLERDE GÖREVLENDİRİLMİŞ, MEMLEKETLERİNE DÖNMEK İSTEYENLER DE REİSLERİ İLE YİNE BANDO İLE UĞURLANMIŞLARDI. BİRLİĞİN KALAN EFRADI, GEMİDEN TRABZON'DA İNECEK VE ATLI OLARAK RİZE'YE GELECEKTİ. ORADAKİ KARŞILAMA TAM BİR ŞÖLENE DÖNÜŞMÜŞTÜ. MEHMET KEÇELİ, RECEP REİS'LE SİLAH ÇATAN BABASI HAFIZ MUHARREM'İN ANLATIMLARINA DAYANARAK ONUN ATATÜRK'LE KARŞILAŞMASINI ŞU ŞEKİLDE İFADE ETMİŞTİ: "İPSİZ RECEP'E HERKES AMCA DİYE HİTAP ETTİĞİ GİBİ ANKARA'YA GELİP ATATÜRK TARAFINDAN KABUL EDİLDİĞİNDE AYNI HİTAPLA VE İLTİFATLA KARŞILAŞMIŞTI. MUSTAFA KEMAL'İN YAKIN BULUP TAKDİR ETTİKLERİNE SORDUĞU "BENDEN NE İSTERSİN?" SORUSUNA VERDİĞİ CEVAPTA KARASU'YA YERLEŞTİĞİNİ, MÜMKÜNSE KAYMAKAMA VE ASKERİ ERKANA "AMCAM ORADADIR, ONU GÖZETİN" DİYE EMİR VERMESİNİN YETERLİ OLACAĞINI SÖYLEMİŞTİ. ATATÜRK BUNUNLA YETİNMEMİŞ VE RECEP REİS'E İKİYÜZELLİ LİRA MAAŞ BAĞLAMIŞTI. PARADAN BAŞKA HER ŞEYE ÖNEM VEREN RECEP REİS, YENİ KURULAN TAYYARE CEMİYETİ'NE (TÜRK HAVA KURUMU) BU MAAŞINI BAĞIŞLAYACAKTI. EFRADININ ÇEŞİTLİ VESİLELERLE YAPTIĞI AÇIKLAMALARA GÖRE RECEP REİS, ÇETEYE TEZKERE VERİP DAĞITTIKTAN SONRA MECLİS'TE ATATÜRK'ÜN HUZURUNA ÇIKMIŞ, ONUN "RECEP REİS BİR DAHA HARP OLURSA NE KADAR KUVVETLE GELİRSİN?" SORUSUNA, "ÇETEM DAĞILDI, YANIMDA BİR YEĞENİM VAR, NE ZAMAN EMREDERSEN ATIMI VE SİLAHIMI ALIR GELİRİM" CEVABINI VERMİŞTİ. ERGUN HİÇYILMAZ
ESKİÇAĞIN ÜNLÜ COĞRAFYACISI AMASYALI STRABON (M.Ö. 64- M.S. 21) COĞRAFYA ADLI ESERİNDE TRABZON VE GİRESUN'UN GÜNEYİNE DÜŞEN DAĞLARA TİBARENLER İLE ESKİ ZAMANLARDA MAKRONLAR DENİLEN SANNİ/TZAN/CANLAR'IN BULUNDUĞUNU KAYDEDEREK TRABZON'DAN SONRA KOLKHİS BÖLGESİNİN GELDİĞİNİ VE YUKARI KOLKHİS'DE, TEPELERİ HEPTAKOMETLER KAVMİ TARAFINDAN İŞGAL EDİLMİŞ, MOSKHİA DAĞLARI İLE BİRLEŞEN VE ÇOK KAYALIK OLAN SKYDİSES DAĞI BULUNDUĞUNU YAZAR. STRABON DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ'NDEKİ HALKLARDAN BAHSEDERKEN M.Ö. 400 YILINDA BU BÖLGEDEN GEÇEN KSENEPHON'UN ANABASİS ADLI ESERİNDE BAHSETTİĞİ İSİMLERE DE GÖNDERME YAPAR. HEPTAKOMETLER'İN KSENOPHON'UN MOSYNEKLER DİYE BAHSETTİĞİ HALK OLDUĞUNU, PONTOS'UN DOĞU TARAFINI MEYDANA GETİREN PARYADOS DAĞLARINDA YAŞAYAN DİĞER HALKLARIN TAMAMININ VAHŞİ OLMASINA RAĞMEN, HEPTAKOMETLER'İN BUNLARDAN DAHA KÖTÜ OLDUĞUNU VE ROMALI KOMUTAN POMPEİDUS'UN ORDUSU BU BÖLGEDEN GEÇERKEN ÜÇ ROMA BÖLÜĞÜNÜ İMHA ETTİKLERİNİ HABER VERİR.
STRABON, ESKİ ÇAĞ YUNAN MÜELLİFLERİNİN ÇOĞU GİBİ BU BÖLGEDE YAŞAYAN HALKLARI ONLARIN KENDİLERİNİ ANDIKLARI ADLARLA DEĞİL BÖLGEDEN GEÇEN SEYYAH YA DA YAZARLARIN ONLARA VERDİKLERİ ADLARLA KAYDEDER. KSENEPHON'UN MOSYN DENİLEN AĞAÇTAN YAPILMIŞ SEYYAR KULE GİBİ EVLERDE OTURDUKLARI İÇİN MOSYNEKLER OLARAK ANDIĞI HALKIN HEPTAKOMETLER/YEDİKÖYLÜLER OLDUĞUNU VE BUNLARIN AĞAÇ SÜRGÜNLERİNDEN ELDE EDİLEN DELİBAL'I KASELERLE YOL ÜZERİNDE BIRAKTIKLARINI VE ROMALI ASKERLER BUNLARI YİYEREK UYKUYA DALDIKLARI ZAMAN, ONLARA SALDIRARAK HEPSİNİ KOLAYCA SAF DIŞI ETTİKLERİNİ BİLDİRİR.
PONTOS KRALI VE ANADOLUYU İŞGAL EDEN ROMA'NIN AMANSIZ DÜŞMANI BÜYÜK MİTHRİDATES M.Ö.66 YILINDA ROMA ORDUSUNA YENİLİNCE ROMA'YA KARŞI TEKRAR MÜCADELE VERMEK İÇİN SAVAŞ MEYDANINDAN KAÇMIŞTI. ARDINA DÜŞEN POMPEİDUS KOMUTASINDAKİ ROMA ORDUSUNDAN KURTULMAK İÇİN DOĞU ANADOLU'DAN KAFKASYA'YA VE ORADAN KIRIM'DA VALİ OLAN OĞLUNUN YANINA GİDER. O'NU YAKALAYAMAYAN ROMA ORDUSU FIRAT - KELKİT HAVZASINA DÖNER VE BURADA KIŞLAR. MİTHRİDATES'İN KIZI DRYEPTİNA'YI BIRAKTIĞI SINORIA'DAKİ (BAYBURT'A BAĞLI SİNOR KÖYÜ) ŞATO'YU MUHASARA EDEN ROMA ORDUSU DRYPETİNA'YI CANLI ELE GEÇİREMEYİNCE DÖNÜŞ YOLUNDA HEPTEKOMETLERİN SALDIRISINA UĞRAR. KAYNAKLAR BU OLAYI ANLATIRKEN YOLUNU TARİF ETMEZ.
STRABON'UN KAYBETTİĞİ OLAY BİZE ROMA ORDUSUNUN DÖNÜŞ YOLUNDA İZLEDİĞİ YOLU TARİF EDEBİLMEMİZ İÇİN ÖNEMLİ İPUÇLARI VERİRKEN AYNI ZAMANDA BÖLGENİN ESKİ TARİHLERİNE DE IŞIK TUTAR. HEPTAKOMETLER YANİ YEDİKÖYLÜLER ÖZELLİKLE RİZE İÇİN HİÇ DE YABANCI BİR İSİM DEĞİLDİR. OSMANLI DÖNEMİNDE BUGÜN İKİZDERE VADİSİNDEKİ BÖLGE KURAYİSEBA YANİ YEDİKÖYLER ADI İLE RİZE KAZASINA BAĞLI BİR NAHİYE OLARAK MEVCUTTU. DELİBAL'I YA DA BÖLGEDEKİ BİR BAŞKA SÖYLEYİŞLE TUTANBAL'I VE BU BALDAN YİYENLERİN BAL TUTMASI DENİLEN YARI ZEHİRLENME SONUCU GİRDİKLERİ UYKU HALİ BÖLGE HALKININ ÇOK İYİ BİLDİĞİ BİR DURUMDUR.
YAZILI KAYNAKLARDA RİZE ADINA İLK DEFA ARRİANUS'UN "PERİPLO"(GEMİ YOLCULUĞU) ADLI ESERİNDE RASTLIYORUZ. M.S. 131-132 YILLARINDA YAZILDIĞI KABUL EDİLEN ESERDE ARRİANUS, VALİ OLARAK ATANDIĞI KAPPADOKYA EYALETİ DAHİLİNDE OLAN DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNE BİR TEFTİŞ SEYAHATİNE ÇIKAR VE BU SEYAHATİNDE ROMA İMPARATORLUĞUNUN DOĞU ANADOLU'DAKİ HUDUT GARNİZONLARINI DOLAŞTIKTAN SONRA TRABZON BÖLGESİNDE KARADENİZ SAHİLLERİNE ULAŞIR.
TRABZON'DAN DOĞUYA DOĞRU DENİZ YOLU İLE YAPTIĞI SEYAHATİ VE BÖLGENİN DURUMUNU ANLATAN ESERİN DİĞER BÖLÜMLERİNDE KARADENİZ'İN TÜM SAHİLLERİ HAKKINDA BİLGİ VERİLMESİNE RAĞMEN BİZ SADECE BÖLGEMİZLE İLGİLİ OLAN BİLGİLERİ DEĞERLENDİRMEKLE YETİNECEĞİZ.
TRABZON'DAN ÜÇ GEMİ İLE DOĞUYA DOĞRU YELKEN AÇAN ARRİANUS, İLK GÜN ISSİPORTO/ HYSSOS/ SÜRMENE /BUGÜNKÜ ARAKLI LİMANINA DEMİR ATARAK BURADA ARAKLI ÇARŞISININ HEMEN GÜNEY KENARINDAKİ KALEDE BULUNAN BİR TAKIM PİYADE VE 20 KADAR SÜVARİDEN OLUŞAN ROMA GARNİZONUNU TEFTİŞ EDER. DAHA SONRA DENİZE AÇILARAK DOĞUYA DOĞRU YOLA KOYULURLAR VE YOLDA GÜNEY - DOĞU'DAN ESEN BİR FIRTINAYA YAKALANIR VE BİRÇOK TERSLİKLERDEN SONRA ATİNA'YA (BUGÜN PAZAR İLÇE MERKEZİ) ULAŞIR.
ARRİANUS BU İSMİN YUNAN TANRIÇASI ATHENA'DAN GELDİĞİNİ ZANNETTİĞİNİ YAZAR. OYSA W.E.D. ALLEN "A HİSTORY OF THE GEORGİAN PEOPLE" ADLI 1932 YILINDA LONDRA'DA YAYINLANAN ESERİNDE KARADENİZ'DE RUMCA SANILAN BİRÇOK YER İSMİNİN LAZCA OLDUĞUNU İLERİ SÜREREK ATHENAİ İSMİNİN LAZCA'DA "GÖLGELERİN OLDUĞU YER", YUNANCA PRİNÇ'TEN İLERİ GELDİĞİ İDDİA EDİLEN RHİZAİON/ RİZE'NİN LAZCA "İNSANLARIN VE ASKERLERİNİN TOPLANDIĞI YER" MAPAVRİ (GÜNÜMÜZDE ÇAYELİ) İSMİNİN İSE "YAPRAKLI" ANLAMINDA OLDUĞUNU BELİRTMEKTEDİR.
DİĞER KASABALARDA OLDUĞU GİBİ BARBARLAR (YERLİ HALK) TARAFINDAN DEĞİŞTİRİLMİŞ OLAN VE TERKEDİLMİŞ BİR KALENİN BULUNDUĞU ATİNA/PAZAR LİMANININ YAZIN PEK FAZLA GEMİ BARINDIRAMADIĞINI AMA ONLARI RÜZGARLARDAN KORUDUĞUNU VE BU LİMANIN KARADENİZ'DE "TRASCİA", YUNANİSTAN'DA "SCRİONE" DİYE ADLANDIRILAN "APARCHİA" RÜZGARINA AÇIK OLDUĞUNU YAZAN ARRİANUS BÜTÜN GECE ŞİMŞEKLER ÇAKIP GÖK GÜRLEDİĞİNİ VE ÇIKAN FIRTINADAN GEMİLERİ KORUYABİLMEK İÇİN MÜMKÜN OLDUĞU KADAR KARAYA ÇEKTİKLERİNİ, ÜÇ TAKIM KÜREKLİ OLAN GEMİLERİNİN İSE DENİZİN İÇİNDEKİ KAYALIKTA GÜVEN İÇİNDE DURDUĞUNU YAZAR.
TRABZON'DAN DOĞUYA DOĞRU BÖLGEDEKİ NEHİRLERİ SAYAN ARRİANUS TRABZON'DAN YAKLAŞIK 33 KM UZAKTA ADINI ISSOPORTO'DAN ALAN ISSO HYSUS/ BUGÜNKÜ KARADERE, ISSO NEHRİNDEN YAKLAŞIK 17 KM DOĞUDA OFİ/BUGÜNKÜ SOLAKLI DERESİ, BUNDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA PSİCRO/BUGÜNKÜ BALTACI DERESİ, ONDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA KALO/BUGÜNKÜ İYİDERE, KALO'DAN YAKLAŞIK 23 KM DOĞUDA RİZİO DERESİ, ONDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA ASCURO/ASKAROS/BUGÜNKÜ TAŞLIDERE, ONDAN YAKLAŞIK 12 KM DOĞUDA ADİENO/BUGÜNKÜ ÇAYELİ DERESİ'NİN BULUNDUĞUNU, BURADAN DA ATİNA'YA /BUGÜNKÜ PAZAR'A YAKLAŞIK 34 KM MESAFE BULUNDUĞUNU, ATİNA'DAN EN FAZLA 1300 M SONRA DA ZAGATİ /BUGÜNKÜ PAZAR ZUGA DERESİ'NİN BULUNDUĞUNU KAYDEDİYOR.
OFİ/ SOLAKLI NEHRİ'NİN COLCHİLER/ KOLKHLAR'IN BÖLGESİNİ TSANNİCA'DAN AYIRDIĞINI SÖYLEYEN ARRİANUS, TSAN/ SANNİ/ CANLAR'IN BUGÜN DAHİ SON DERECE SAVAŞÇI VE TRABZONLULARIN (TRABZON ŞEHRİNDE OTURAN YUNANLI KOLONİCİLER'İN) CAN DÜŞMANI OLDUĞUNU BELİRTİYOR. O GÜN ROMALILARA HARAÇ VEREN VE KRALSIZ BİR HALK OLAN CANLAR TRABZON'UN GÜNEYİNE DÜŞEN GÜMÜŞHANE/ CANCA'DAN, TRABZON'UN DOĞUSUNDAKİ SOLAKLI DERESİ'NE KADAR UZANAN TOPRAKLARDA YAŞAMAKTAYDILAR. BU BÖLGENİN MERKEZİ SAYILABİLECEK OLAN KARADERE VADİSİ DE CANLARIN YOĞUN OLARAK YAŞADIĞI BİR YERDİ.
KSENEPHON BAYBURT BÖLGESİNDEN TRABZON'A GELİRKEN THEKHES/ MADUR DAĞINDAN KARADERE VADİSİNE İNMİŞ VE BURADA STRABON'UN CANLARLA AYNI KAVİM OLDUĞUNU SÖYLEDİĞİ MAKRON'LARIN ÜLKESİNE GİRMİŞTİ. BUGÜN BU VADİNİN SAHİLE YAKIN KESİMLERİNDE ARAKLI YAKINLARINDA BULUNAN ZANİKE/ CANİKE (BUGÜN YİĞİTÖZÜ KÖYÜ) VE ORTAÇAĞ DA SÜRMENE/SOUSOMANIA SİTESİNİN DE BULUNDUĞU CANAYER (BUGÜN BUZLUCA KÖYÜ) YER İSİMLERİ BÖLGEDE YAŞAMIŞ CANLAR'DAN GÜNÜMÜZE ULAŞABİLEN İZLERDİR. ARRİANUS, SİLAHLARLA DONATILMIŞ YERLERDE YAŞAYAN CANLARIN KENDİLERİNİ HAYDUTÇULUĞA VERDİKLERİ İÇİN ROMALILARIN HARACINI ÖDEMEK İÇİN ZAHMET BİLE ETMEDİKLERİNİ AYRICA KAYDETMEKTEDİR.
ARRİANUS OFİ/ SOLAKLI NEHRİNİN DOĞUSUNDA KALAN TOPRAKLARI KOLKHLARIN ÜLKESİ OLARAK İSİMLENDİRİYOR. OYSA M.Ö. 400 YILI ŞUBAT AYINDA DOĞU ANADOLU'DAN TRABZON'A ULAŞMIŞ OLAN KSENEPHON TRABZON VE GİRESUN'U KOLKH'LARIN MEMLEKETİ OLARAK TANIMLAMAKTAYDI. BU DA BİZE GEÇEN 5 ASIR İÇİNDE KOLKHLAR'IN DAHA DOĞUYA DOĞRU ÇEKİLMEK ZORUNDA KALDIKLARINI GÖSTERMESİ BAKIMINDAN ÖNEMLİDİR.
TARİH İÇİNDE BU DURUMUN BİRÇOK ÖRNEĞİNİ GÖRÜRÜZ. MESELA ARRİANUS O DÖNEMDE LAZLARIN LAUPSE CİVARINDA YAŞADIĞINI BELİRTİR. AYRICA ARRİANUS'UN PAZAR'DAN SONRAKİ TOPRAKLARIN İNSANSIZ VE İSİMSİZ OLDUĞU İÇİN GİTMEYE DEĞMEDİĞİNİ BELİRTMESİ BİZE KOLKHLARIN DAHA ZİYADE PAZAR'IN BATISINDAKİ TOPRAKLARDA YAŞADIĞINI DÜŞÜNDÜRDÜĞÜ KADAR DAHA SONRAKİ ASIRLARDA LAZLARIN, KOMŞULARI OLAN HALKLARIN BASKISI İLE PAZAR'IN DOĞUSUNDAKİ NİSPETEN TENHA TOPRAKLARA GÖÇ ETMEK ZORUNDA KALDIĞINI DA AÇIKLAR.
ARRİANUS'UN BİZE VERDİĞİ BİLGİLERE GÖRE TRABZON'UN DOĞUSUNDA YAŞAYAN HALKLARI, CANLAR VE KOLKHLARIN YAŞADIĞI BÖLGELERDEN DOĞUYA DOĞRU MACHELONESLER, HEİNİOCHİLER, ZYDRİTAELER, LAZLAR, ABSİLAELER, ABASCİLER (ABNAZ) VE SOHUM CİVARINDA YAŞAYAN SANİGAELER OLARAK SAYABİLİRİZ.
POTNOS KRALLIĞINI ORTADAN KALDIRARAK ORTA VE DOĞU KARADENİZ İLE KIRIM BÖLGESİNİ HAKİMİYETLERİ ALTINA ALAN ROMALILAR ÖNCE RİZE'NİN DE İÇİNDE BULUNDUĞU BÖLGEYİ KAPPADOKYA EYALETİ İÇİNDE YÖNETMİŞ, BÖLGE DAHA SONRA TEŞKİL EDEN PONTOS POLEMONİACUS EYALETİ İÇİNDE KALMIŞTI. BAŞLANGIÇTA İMPARATORLUĞUN DOĞU SINIRLARININ KRALLARI ROMA TARAFINDAN TAÇ GİYDİRİLMİŞ KÜÇÜK KRALLIKLAR TARAFINDAN KORUNMASI SİYASETİNİ GÜDEN ROMALILAR DAHA SONRAKİ ASIRLARDA BU SİYASETİ DEĞİŞTİRMİŞ VE ROMA HUDUTLARININ ROMA ASKERİ LEJYONLARI TARAFINDAN KORUNMASINA BAŞLANMIŞTI.
RİZE BÖLGESİ DE DOĞRUDAN DOĞRUYA ROMA GARNİZONLARI TARAFINDAN KORUNMAKTAYDI. RİZE KALESİNDE HIRİSTİYANLIĞIN İLK DÖNEMİNDE ROMALILAR TARAFINDAN ÖLDÜRÜLEN VE DAHA SONRA AZİZ İLAN EDİLEREK ÖLDÜRDÜKLERİ YERLERİN KUTSAL KORUYUCUSU İLAN EDİLEN HIRİSTİYAN AZİZLERİNDEN BİRİNE ATFEDİLMİŞ ST ORİENTOS (AYARANDOS) KİLİSESİNİN BULUNMASI KALENİN BU BÖLGEDEKİ ÖNEMİNİ GÖSTERMESİ BAKIMINDAN ÇOK ÖNEMLİDİR. AYRICA 5. YÜZYILIN İLK YARISINA AİT BİR BİZANS DÖKÜMANI OLAN VE SARAY HİZMETLİLERİNİN MÜLKİ VE ASKERİ MEMURİYETLERİNİN BİR LİSTESİ OLAN VE VİLAYETLERİ AÇIKLAYARAK LİSTELEYEN NOTİTİA DİGNİTATUM DA RİZE VE TRABZON'DA BULUNAN PONTIC II LEJYONUNA BAĞLI BİR SÜVARİ BÖLÜĞÜNÜN BULUNDUĞU BİR ASKERİ ÜS OLARAK KAYDEDİLİR.
RİZE KALESİNİN ÖNEMİ 5. YÜZYILDA DOĞU ROMA/ BİZANS İMPARATORU JUSTİNİAN (527-565) ZAMANINDA İRANLA YAPILAN SAVAŞLARDA ARTMIŞTI. TRABZON'UN GÜNEYİ VE DOĞUSUNDA YAŞAYAN CANLAR BİZANS YÖNETİMİNE KARŞI AYAKLANMIŞ BÖLGEDEKİ BİZANS GÜÇLERİ ŞEHİR MERKEZLERİNDEKİ KALELERE SIĞINMIŞLARDI. KOLKHİS DİYE ADLANDIRILAN KARADENİZİN GÜNEYDOĞU BÖLGESİNİN AHALİSİ ROMA YÖNETİMİNDEN PEK DE MEMNUN DEĞİLDİ. ÖZELLİKLE TİCARETİN ROMALILARIN TEKELİNDE OLMASI SIKINTILARA YOL AÇIYORDU. FAŞ VE RİON NEHRİ ARASINDAKİ BÖLGEDE YAŞAYAN LAZİKA AHALİSİ BİR AYAKLANMA İLE BİZANS'A KARŞI SASANİLERDEN YARDIM İSTEMİŞTİ. BÖLGENİN MERKEZİ OLAN PETRA'DAKİ BİZANS GARNİZONU BÖLGEDEKİ BÜTÜN GEÇİTLERİN TUTULDUĞUNU GÖRÜNCE EVLERİNİ YAKARAK VE SURLARI YIKARAK TRABZON'A DOĞRU ÇEKİLMEK MECBURİYETİNDE KALMIŞTI. BUNUN ÜZERİNE KARADENİZ'İN GÜNEYDOĞUSU İRANLA BİZANS ARASINDAKİ YIPRATICI SAVAŞLARA SAHNE OLDU. BU SAVAŞLARDA BİZANS SINIRI ÇORUH'UN BATISINDAKİ ASPAROS'A KADAR GERİLEDİ.
JUSTİNİANUS BU SINIRIN MUHAFAZASI İÇİN BİR SAVUNMA HATTI OLUŞTURMUŞ RİZE KALESİNİ ONARARAK VE HUDUTLA LEJYON KARARGAHININ BULUNDUĞU TRABZON ARASINDA KÜÇÜK KALELER İNŞA ETTİREREK 530 YILINDA BALKANLARDA BİZANS ORDUSU TARAFINDAN MAĞLUP EDİLEN BULGAR TÜRKLERİNDEN BİR KISMI BU SINIRDAKİ GARNİZONLARA ASKER OLARAK YERLEŞTİRMİŞTİR.
BİZANS İMPARATORU HERACLİUS (610-641) ZAMANINDA ANADOLU YİNE BİZANS - İRAN SAVAŞLARINA SAHNE OLMUŞTU. ÖZELLİKLE HERACLİUS'UN 622-628 ARASINDA İRAN ÜZERİNE YAPTIĞI SEFERLERDE VE İRAN'A KARŞI HAZAR TÜRKLERİ İLE YAPTIĞI İTTİFAKTA BÖLGE ÖNEMLİ OLAYLARA SAHNE OLMUŞTU. HERACLİUS, LAZLAR, ABHAZLAR VE GÜRCÜLERLE TEMASA GEÇİP ONLARDAN TEMİN ETTİĞİ ASKERLERLE ORDUSUNU TAKVİYE ETMİŞ 626 KIŞINI BU GÜN ARAKLI İLÇESİNİN BATISINDAKİ KALECİK'İN 2 KM. GÜNEYİNDE OLAN CANAYER/ BUZLUCA KÖYÜNDEKİ SÜRMENE SİTESİNDE GEÇİREN HERACLİUS HAZAR KRALI YABGU İLE BU BÖLGEDE GÖRÜŞMÜŞ VE İRAN'A KARŞI 40.000 KİŞİLİK HAZAR YARDIM KUVVETİNE KARŞILIK KIZI EUDOCİA'YI HAZAR KRALI YABGU'YA VERMEYİ TAAHHÜT EDEN ANLAŞMAYI BURADA HAZIRLAMIŞTI. MALAZGİRT SAVAŞINDAN KISA BİR SÜRE SONRA TRABZON BÖLGESİ TÜRKLERİN AKINLARINA HEDEF OLMUŞ 1073 VE 74 YILLARINDA TÜRK AKINCILARI TRABZON BÖLGESİNİ ELE GEÇİRMİŞLERDİ. BÖLGEDEKİ BİZANS YÖNETİMİNİN ÇÖKTÜĞÜ BU DÖNEMDE RİZE'NİN DOĞUSUNDA KALAN BÖLGE DE GÜRCÜ AKIN VE YAĞMALARINA SAHNE OLMUŞTU. BİZANS'IN TEKRAR KONTROLU SAĞLAMAK İÇİN BİR ORDU İLE BÖLGEYE GÖNDERDİĞİ THEDORE GAVRAS 1075'DE BÖLGEYİ TÜRKMENLERİN ELİNDEN ALARAK TEKRAR BİZANS'IN HAKİMİYETİNİ SAĞLAMIŞ VE BU BAŞARISINDAN DOLAYI HALDİYA DÜKLÜĞÜNE ATANARAK TRABZON'A VALİ OLMUŞTU.
TRABZON BÖLGESİNİ BİZANS'TAN BAĞIMSIZ BİR ŞEKİLDE YÖNETEN THEDORE GAVRAS 1089 YILINDA GÜRCÜLERİN TRABZON TOPRAKLARINA YÖNELİK YAĞMA AMAÇLI AKINLARININ DA ÖNÜNE GEÇMİŞ ARDINDAN BAYBURT'U TÜRKLERİN ELİNDEN ALMIŞTI. THEDORE GAVRAS'IN BAYBURT YAKINLARINDA GÜMÜŞTEKİN AHMET DANIŞMENT GAZİ'NİN OĞLU İSMAİL'İN ORDUSU TARAFINDAN YENİLEREK ÖLDÜRÜLMESİNDEN SONRA YERİNE TRABZON'A VALİ OLARAK ATANAN OĞLU GREGORY GAVRAS VE ONDAN SONRA VALİ OLAN CONSTANTİN GAVRAS DA BÖLGEYİ BİZANS'TAN BAĞIMSIZ OLARAK YÖNETMİŞ VE ZAMAN ZAMAN BÖLGEDEKİ TÜRKMEN BEYLİKLERİ İLE GÜÇBİRLİĞİNE GİREREK VARLIKLARINI SÜRDÜRMÜŞLERDİ.
TÜRKMENLERLE DAYANIŞMA İÇİNE GİREREK ÜÇ NESİL TRABZON'U BİZANS'TAN BAĞIMSIZ BİR ŞEKİLDE YÖNETEN VE HASAN İBNİ GAVRAS GİBİ BAZI FERTLERİ MÜSLÜMAN OLUP SELÇUKLU DEVLETİNİN HİZMETİNE GİRMİŞ OLAN GAVRASLAR'I BAZI TARİHÇİLER 1204 YILINDA TRABZON'DA İMPARATORLUĞUNU İLAN EDEREK BİR DEVLET KURACAK OLAN KOMNENOSLARIN HABERCİSİ OLARAK NİTELERLER.
BİZANS TAHTINDAN BİR İHTİLALLE DEVRİLEN KOMNENOS AİLESİNİN VARİSLERİ OLAN İKİ KÜÇÜK ÇOCUK AKRABALARI OLAN GÜRCÜSTAN KRALİÇESİ THAMARA'NIN ADAMLARI TARAFINDAN GİZLİCE İSTANBUL'DAN KAÇIRILARAK KOLKHİD BÖLGESİNE GÖTÜRÜLMÜŞTÜ. BU FİRAR ESNASINDAN KARDEŞLERDEN BÜYÜĞÜ OLAN ALEKSİUS 4 YAŞINDA İDİ. BU OLAYDAN 18 YIL SONRA 1204 YILINDA İSTANBUL'UN HAÇLI ORDUSU TARAFINDAN İŞGAL EDİLEREK YAĞMALANMASINDAN SONRA BİZANS YÖNETİCİLERİ VE DEVLET ADAMLARI ŞEHİRDEN KAÇARAK LATİNLER TARAFINDAN İŞGAL EDİLMEMİŞ BÖLGELERE SIĞINMIŞLARDI. BATIDA BU OLAYLARIN YAŞANDIĞI GÜNLERDE COLCHİD BÖLGESİNE SIĞINMIŞ OLAN ALEKSİUS VE DAVİD KOMNENOS KARDEŞLER THAMARA'IN VERDİĞİ VE EKSERİSİNİ KUMAN TÜRKLERİNİN TEŞKİL ETTİĞİ BİR ORDU İLE DOĞU KARADENİZ SAHİLLERİNDE ORTAYA ÇIKMIŞ VE BATIYA DOĞRU İLERLEYEREK TRABZON'U ELE GEÇİRMİŞLERDİ.
GÜRCÜ KRALI III. GEORGE (1156-1184) VE KRALİÇE THAMARA (1184-1212) DÖNEMLERİNDE KARADENİZ'İN KUZEYİNDEKİ DEVLETLERİ DAĞITILDIĞI İÇİN YOKSULLUK İÇİNE DÜŞEN KIPÇAK/ KUMAN KİTLELERİNDEN PARALI ASKER OLARAK YARARLANMIŞ VE KUMANLAR'DAN OLUŞAN ORDULARI İLE BİR GENİŞLEME DEVRİ YAŞAMIŞLARDI. GÜRCÜ ORDUSUNDA YÜKSEK MEVKİLER ALAN KUMANLAR DAHA SONRA ORTODOKS HIRİSTİYANLIĞI KABUL ETMİŞ VE BU DEVLETİN MÜSLÜMAN TÜRKLERLE OLAN SINIR BÖLGELERİNE YERLEŞMİŞLERDİ.
BUGÜN RİZE'NİN İKİZDERE İLÇESİNİN DAĞ KÖYLERİNDE YAŞAYAN KUMBASARLAR BU DÖNEM GÜRCÜ ORDUSUNDA BAŞKUMANDANLIK YAPAN VE YAŞLANINCA KRALİÇE THAMARA TARAFINDAN BİR OYUNLA GÖREVİNDEN ALINMAK İSTENDİĞİ İÇİN MALİKANE OLARAK VERİLEN BÖLGEDEN AYRILIP RİZE DAĞLARINA ÇEKİLEN KUBASAR'IN AİLESİNE MENSUPTURLAR. ARHAVİ BÖLGESİNDE BİR KÖYE, ARHAVİ YAYLALARI İLE BU BÖLGEDEKİ DAĞLARA İSMİNİ VEREN VE BİRÇOK KOLU RİZE, OF VE SÜRMENE KÖYLERİNDE YAŞAYAN CURTAN/CORDON'LAR, AYNI ADI TAŞIYAN BİR BAŞKA KUMAN OYMAĞI MENSUPLARIDIR. AYRICA SÜRMENE VE OF İLÇESİNDEKİ KUMAN İSMİ TAŞIYAN KÖYLER BİZE BÖLGEYE BU DÖNEMDE YERLEŞMİŞ KUMANLARDAN YADİGAR KALMIŞTIR.
KOMNENOSLAR'IN TRABZON'DA KURDUĞU BU DEVLET 1214 YILINDAN İTİBAREN SELÇUKLULAR'A, GAZNELİLER'E MOĞOLLAR VE İLHANLILAR'A VERGİ VEREREK VARLIĞINI SÜRDÜRMÜŞ, DAHA SONRA BEYLİKLERİN ORTAYA ÇIKTIĞI DÖNEMDE İSE AKKOYUNLULAR, TACEDDİNOĞULLARI, HACIEMİROĞULLARI GİBİ TÜRKMEN BEYLİKLERİNİN BEYLERİ İLE EVLİLİK YOLU İLE İTTİFAK KURARAK AYAKTA KALMIŞDI.
BU DÖNEMLERDE BİR TEKSTİL VE TİCARET MERKEZİ OLARAK TANIMLANAN RİZE AYNI ZAMANDA TRABZONDAKİ RUM KRALLIĞINA BAĞLI BİR KAZA MERKEZİ (BANDON) İDİ. MERKEZİ PAZAR OLAN RİZE'NİN DOĞUSUNDAKİ TOPRAKLAR İSE İMPARATORLUĞUN SINIRLARI İÇİNDE AYRI BİR İDARİ BİRİMDİ.
İSPANYA KRALININ ELÇİSİ OLARAK TİMUR'A GİDEN CLAVİJO, DÖNÜŞ YOLUNDA 1405 YILININ EYLÜL AYINDA İSPİR'DEN SONRA GEÇTİĞİ VE ARAKUEL OLARAK ADLANDIRDIĞI HEMŞİN BÖLGESİNİN, İSPİR BEYİ OLAN PİR HOCA BEY'E BAĞLI OLDUĞUNU BELİRTİR. CLAVİJO'NUN VERDİĞİ BİLGİLERE GÖRE HEMŞİN BÖLGESİ HALKI DAHA ÖNCE BAŞLARINDA BULUNAN YÖNETİCİDEN RAHATSIZ OLDUKLARI İÇİN İSPİR BEYİNE GİZLİCE HABER VEREREK ONUNLA BİRLİKTE HAREKET ETMEK İSTEDİKLERİNİ BİLDİRMİŞLER VE DAHA SONRA DA BU YÖNETİCİYİ YAKALAYIP İSPİR BEYİNE GÖNDERMİŞLERDİ. HEMŞİN BÖLGESİNİN YÖNETİCİSİNİ HAPSE ATAN PİR HOCA BEY BÖLGEYE MÜSLÜMAN BİR YÖNETİCİ GÖNDERMİŞ VE ONA HIRİSTİYAN BİR YARDIMCI VERMİŞTİ.
BÖLGE HALKININ "HIRİSTİYAN VE ERMENİ OLDUĞUNU SÖYLEDİKLERİ HALDE HEPSİ HIRSIZ VE EŞKIYA OLAN BARBAR KABİLELER" OLDUĞUNU SÖYLEYEN CLAVİJO'NUN VERDİĞİ BİLGİLER ASLINDA BÖLGE TARİHİNE IŞIK TUTACAK BİRÇOK İP UCU İÇERMEKTEDİR. BU ÇALIŞMAMIZ BÖLGENİN ETNİK TARİHİNİ AÇIKLAMAK AMACINI GÜTMEDİĞİ İÇİN BU KONUDA, BÖLGEDE OSMANLI YÖNETİMİNDEN ÖNCE YAŞAYAN HEMŞİNLİLER'İN AKKOYUNLULARLA AYNI ATADAN GELDİĞİNİ VE AKKOYUNLULARIN BÜYÜK BAKİYESİ İLE AYNI ÇAĞDA DEĞİL DAHA İLERİ Kİ ÇAĞLARDA İSLAM'A DÖNDÜĞÜNÜ SÖYLEMEKLE YETİNECEĞİZ.
FURTUNA DERESİ VADİSİNDE, ÇAMLIHEMŞİN'İN AŞAĞIÇAMLICA (AŞAĞIVİÇE) MAHALLESİNDE VADİYE HAKİM KÜÇÜK TEPE ÜZERİNDE ŞİMDİ ORMAN OLAN ESKİ ANIT MEZAR YERİNDE BULUNAN KOÇ/ KOYUN HEYKELİ BİZİM BU SAVIMIZIN EN ÖNEMLİ DELİLLERİNDEN BİRİDİR. VADİDEKİ BİR DİĞER KOÇ/KOYUN HEYKELİ ÇAMLIHEMŞİN'E BAĞLI ÜLKÜKÖY'DE BULUNMUŞ OLANDIR. HAYVANCILIK YAPAN VE ÖZELLİKLE KOYUN BESLEYEN AKKOYUNLULARA BAĞLI PORNOK/PURNAS BOYUNDAN YADİGAR PURNAK İSMİNİN KOYUNCULUĞU MEŞHUR HEMŞİNLİLERİN YAYLALARINDA YER İSMİ OLARAK YAYGINLIĞI BU BOYDAN GÜNÜMÜZE ULAŞAN BİR DİĞER ÖNEMLİ İZDİR. BÖLGE HALKI TARAFINDAN "KULAKLI" DİYE ADLANDIRILAN VE BİRKAÇ ASIRLIK ESKİ HEMŞİN EVLERİNDE HALA DAHA RASTLANAN, USTA DEMİRCİ İŞİ, BİR UCU KURTBAŞI DİĞER UCU STİLİZE EDİLMİŞ KOÇ BAŞI ŞEKLİNDEKİ BÜYÜK KAPI MENTEŞELERİ İSE ÇOK ESKİ BİR KÜLTÜRDEN GÜNÜMÜZE ULAŞABİLMİŞ VE BÖLGEDE HALA DAHA KULLANILAN ETNOGRAFİK MALZEMELERDEN SADECE BİR TANESİDİR.
1458'DE UZUN HASAN'IN ATABEKLERİN ELİ İLE YÖNETİLEN ÇORUH HAVZASINA GİRİP İSPİR BÖLGESİNİ DİREK DEVLETİN SINIRLARI İÇİNE KATMASINDAN SONRA HEMŞİN BÖLGESİ DE AKKOYUNLULAR'A TABİ OLMUŞTU. FAKAT SAHİLDEKİ RİZE KASABASI VE PAZAR'A KADAR OLAN TOPRAKLAR TRABZON KRALLIĞINA AİTTİ. 1461 YILINDA FATİH SULTAN MEHMET BİZZAT GELEREK TRABZON'U FETHETTİĞİ ZAMAN SAHİLDE ÇORUH NEHRİNE KADAR OLAN TOPRAKLAR HEMŞİN DAHİL OSMANLI DEVLETİ HAKİMİYETİNE GİRDİ.
FETİHTEN ÖNCE BU BÖLGEDE BULUNAN TRABZON RUM KRALLIĞI, MEGREL DADYANI, KARTLİ KRALI VE ÇORUH ATABEĞİ KENDİ ARALARINDA BİR HIRİSTİYAN İTTİFAKI YAPARAK OSMANLI'NIN RAKİP AKKOYUNLULARI DA HAMİ OLARAK BU İTTİFAKA DAHİL ETMİŞLERDİ. BU İTTİFAK PAPA'NIN GAYRETİYLE ORGANİZE EDİLECEK BİR HAÇLI SEFERİ VE KENDİLERİNE DESTEK SAĞLAYACAK OSMANLIYA RAKİP DİĞER TÜRKMEN BEYLERİ İLE OSMANLININ ÜZERİNE ÇULLANIP ONU ORTADAN KALDIRMAYI PLANLIYORDU. BU TERTİBİN FARKINDA OLAN FATİH 1461'DE BİZZAT SEFERE ÇIKARAK İTTİFAKIN BEYNİ OLAN TRABZON KRALLIĞINI ORTADAN KALDIRDI.
FATİH BÖLGEDEN AYRILMADAN ÖNCE TRABZON ŞEHRİNDEKİ RUMLARI GEMİLERE BİNDİREREK İSTANBUL'A GÖNDERMİŞ ÇEVREDEKİ KALE VE KASABALAR TRABZONLA BİRLİKTE FETHEDİLDİĞİ İÇİN BURALARA YÖNETİCİLER ATAYARAK BÖLGEDEN AYRILMIŞTI. FATİH'İN TRABZON'A VALİ BIRAKTIĞI GELİBOLU SANCAK BEYİ VE DONANMA KUMANDANI KASIM BEY İLK İŞİ OLARAK BÖLGEDE OSMANLI ÖNCESİ VAR OLAN İDARİ YAPILANMAYI OSMANLI SİSTEMİNE GÖRE YENİDEN ŞEKİLLENDİRMEK OLMUŞTUR. BU DÜZENLEMEDE BUGÜNKÜ RİZE VİLAYETİNE BAĞLI TOPRAKLAR RİZE, ATİNE (PAZAR) VE LAZMAĞAL NAHİYESİ ŞEKLİNDE ÜÇ NAHİYE OLARAK ORGANİZE EDİLMİŞTİ. BİR KALESİ OLAN RİZE NAHİYESİNE AYRICA BİR KADI ATANMIŞ VE RİZE BİR KADILIK MERKEZİ/KAZA OLMUŞTU.
Devami...
SeLam oLsun SizLere
DOĞU KARADENİZ YÖRESİ HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALARA BAKILDIĞINDA GÖRMEKTEYİZ Kİ, BU ÇALIŞMALARIN BÜYÜK BİR ÇOĞUNLUĞUNU YABANCI SEYYAHLARIN SEYAHATNAMELERİ, YABANCI BİLİM ADAMLARININ OSMANLI ÖNCESİ DÖNEME DAİR YAZDIKLARI KİTAPLAR VEYAHUTTA DİNİ VE ETNİK GÖRÜŞLERİ ÇERÇEVESİNDE GENELLİKLE PAPAZLARIN VE YANLI YAZARLARIN ESERLERİ OLUŞTURMAKTADIR. BU KAYNAKLARDAN HAREKETLE NİSBETEN OBJEKTİF BİLGİLERE DAYANILARAK HAZIRLANAN VE DAHA ÇOK TRABZON'LA İLGİLİ PEK ÇOK ÇALIŞMA VARDIR. ANCAK RİZE HAKKINDA BU KAYNAKLARDA ÇOK AZ BİLGİ YER ALMAKTADIR. AYRICA OSMANLI DÖNEMİNE AİT BİLGİ İSE HEMEN HEMEN HİÇ YOKTUR. ANSİKLOPEDİK KÜÇÜK BİR AYRINTI BİLGİNİN KONU İLE İLGİLİ ESERLERDE DEVAMLI TEKRARINI GÖRMEKTEYİZ. SADECE KURTULUŞ SAVAŞI İLE İLGİLİ BAZI ASKERÎ VE TARİHÎ KAYNAKLAR VARSA DA BU BİLGİLER HENÜZ KULLANILMAMIŞ OLDUĞUNDAN BU KONUDA DA AYNI YAVANLIK KARŞIMIZA ÇIKMAKTADIR. HALBUKİ BAZI KAYNAKLARA GÖRE M.Ö. 750 YILINA KADAR GERİYE GİDİLİNCEYE KADAR KESİN BİLGİLER, M.Ö. 2500 YILLARINA GİDİNCEYE KADAR DA TAHMİNİ BİLGİLER DOĞRULTUSUNDA GEÇMİŞİ PEK ESKİYE DAYANAN BİR BÖLGE HAKKINDA KAYNAK SIKINTISINDAN BAHSETMEK PEK İNANDIRICI GELMİYOR DOĞRUSU. OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE PEK ÇOK YABANCI BİLİM ESERİ OSMANLICA'YA ÇEVRİLMİŞTİR. BU KAYNAKLARA ULAŞMAK PEKÂLÂ MÜMKÜNDÜR. HELE OSMANLI ARŞİVİ GİBİ BÜNYESİNDE 150 MİLYON BELGEYİ BARINDIRAN, BUGÜN O COĞRAFYADAN 43 BAĞIMSIZ DEVLETİN ÇIKTIĞI OSMANLI ÜLKESİNİN DİREKT, CİVAR ÜLKELERİN İSE ENDİREKT OLARAK TARİHLERİNİN BULUNDUĞU BİR ARAŞTIRMA MERKEZİNDE BU TÜR BİR ARAŞTIRMANIN YAPILMAMASI İSE ANLAŞILIR GİBİ DEĞİLDİR. BİR İMPARATORLUĞUN KENDİ BELGELERİNDEN O YÖRENİN TARİHİNİ ÇIKARMAK MÜMKÜNDÜR. ANCAK OSMANLICA KAYNAKLARA ULAŞILMAMIŞTIR. BUNUN İÇİN ŞİMDİYE KADAR RİZE'NİN OSMANLI BELGELERİNE DAYANILARAK HAZIRLANMIŞ TARİHİ G ORTAYA KONMAMIŞTIR.
UZUN YILLARDAN BERİ OSMANLI ARŞİVİ'NDE YAPTIĞIMIZ ARAŞTIRMALARIN BİR SONUCU OLARAK "OSMANLI BELGELERİNDE RİZE" ADLI BİR ÇALIŞMAYI BİTİRMİŞ BULUNMAKTAYIZ. BU ÇALIŞMADA RİZE'NİN GENİŞ BİR TARİHÇESİ OSMANLI ARŞİVİ DIŞINDAKİ KAYNAKLARDAN HAREKETLE VERİLMEKTEDİR. AYRICA OSMANLI BELGELERİNDEN SEÇME YAPILARAK RİZE'NİN OSMANLI DÖNEMİNDEKİ DURUMU BELGESEL OLARAK ORTAYA KONMAKTADIR. BELGELERİN AÇIKLAMALARI, SONUÇLARI VE ORJİNALLERİNİN RESİMLERİNİN DE BULUNDUĞU BU ÇALIŞMA HAMİYETLİ HEMŞEHRİLERİMİZİN KATKILARIYLA SİZ DEĞERLİ HEMŞEHRİLERİMİZİN BEĞENİLERİNE KİTAP OLARAK SUNULMAYI BEKLEMEKTEDİR.
KİTAPTAKİ BELGELER, KISACA ŞU KONU BAŞLIKLARINI TAŞIMAKTADIRLAR:
ÇAYELİ'NE BAĞLI LATOM KÖYÜNDEKİ MADENİN 99 YILLIĞINA VASİLAKİ YUVANİDİ ADLI BİRİSİNİN VARİSLERİNE İHALE EDİLDİĞİ VE İŞLETMEYE AÇILDIĞI, ÜRETİLEN MADENLERİN İHRACATININ ESASLARI, GELİRİNDEN VERGİ ALINMASI -Kİ BURADAN DARÜLACEZE'YE BİLE VERGİ ALINIYORDU-, MADENİN BULUNDUĞU YERİN HARİTASI, RİZE'YE BAĞLI BÜTÜN KAZA, KÖY, MAHALLE VE NAHİYELERİN ESKİ VE YENİ ADLARININ LİSTESİ, RİZE'YE BAĞLI İLÇELERLE İLGİLİ BELGELER, NÜFUSUN KALABALIK OLMASINDAN DOLAYI ASAYİŞİ SAĞLAMAK İÇİN GÜVENLİK KUVVETLERİNİN ÇOĞALTILMASI, ÖRNEK OLMASI İÇİN PERKAM KÖYÜNDEN BİR HEMŞEHRİMİZİN NÜFUS CÜZDAN SURETİ, EVİNİN BASILDIĞI VE KIZKARDEŞİNİN KAÇIRILDIĞINDAN BAHSEDEN BABİKLİ BİRİSİNİN ŞİKÂYETİNİN SONUÇLANDIRILMASI ÇABALARI, RUSYA'DAN GELEN MALLARIN HERHANGİ BİR BULAŞICI HASTALIK TEHLİKESİNE KARŞI TEDBİR OLSUN DİYE ÇAYELİ BAŞTA OLMAK ÜZERE SAHİL ŞERİDİNDEKİ BAZI YERLERE SOKULMAMASI, ENVER PAŞA'NIN EMRİYLE BÜTÜN TÜRKİYE GENELİNDE UYGULANAN VE BİR UYGULAMASI DA TRABZON VİLAYETİNDE YAPILAN ESKİ RUMCA, ERMENİCE VE BULGARCA YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR BELGENİN RİZE VE BAĞLI KAZA, MAHALLE, NAHİYE VE KÖYLERİNE AİT YER ADLARI LİSTESİ, RİZE'YE BAĞLI YERLERİN İMARINA, BÖLGENİN KALKINMASINA, GENEL ÖZELLİKLERİNE, İNSANININ YAPISINA VE SAİR BİLGİLERE DAİR HAZIRLANAN BİR RAPOR, KURTULUŞ SAVAŞINA AİT BELGELER, PAZARLI BİR TÜCCARA BAŞARISINDAN DOLAYI MÜKÂFAT OLARAK İRAN, AMERİKA VE AVRUPA'YA İHRACAT YAPMA İZNİ VERİLMESİ, RİZE'DEKİ CAMİ, TEKKE VE MEDRESELERİN TAMİR EDİLMESİ VS.
KİTABIN İLK BÖLÜMÜ, YUKARIDA DA BELİRTİLDİĞİ GİBİ OSMANLI ARŞİVİ DIŞINDAKİ DİĞER KAYNAKLAR İLE OSMANLI DEVLET YILLIKLARINDAN YARARLANILARAK RİZE VE İLÇELERİNİN NÜFUSU, İHRACAT VE İTHALATI, İKLİMİ, SANAYİSİ, COĞRAFYASI, TARİHİ VE SAİR ÖZELLİKLERİNE DAİR GENİŞ BİR TARİHÇEDEN OLUŞMAKTADIR.
BU YAZIMIZDA SADECE RİZE MERKEZDEKİ YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR İKİ BELGE VERİLECEKTİR.
RİZE İLE RİZE'YE BAĞLI KAZA VE NAHİYELERİN KÖY VE MAHALLELERİNİN ESKİ İSİMLERİYLE BUNLARIN RİZE LİVASI İDARE MECLİSİ TARAFINDAN DEĞİŞTİRİLEN YENİ ADLARININ BULUNDUĞU DEFTERİN, RİZE MERKEZ VE BAĞLI KÖYLERİN ESKİ VE YENİ ADLARININ BULUNDUĞU LİSTE. BU BELGEDEN ANLAŞILDIĞINA GÖRE BUGÜN KULLANDIĞIMIZ KÖY, MAHALLE VE NAHİYE ADLARININ PEK ÇOĞUNUN ADLARI BU BELGE İLE BELİRLENMİŞTİR. (BELGENİN OSMANLI ARŞİVİ'NDE BULUNDUĞU REFERANS NUMARASI: BOA., DH.İD., NO: 97-2/25 BU BELGELERİN TRABZON VE GİRESUN'LA İLGİLİ BÖLÜMLERİ AYHAN YÜKSEL TARAFINDAN TRABZON TARİHİ SEMPOZYUMU (TRABZON-1999)'NDA VE GİRESUN DERGİSİ'NDE (SAYI: 127, AĞUSTOS 1998) YAYINLANMIŞTIR.)
RİZE'DEKİ BÜTÜN YER ADLARININ DEĞİŞTİRİLDİĞİNDEN BAHSEDEN BU BELGE VE İÇİNDE YER ADLARININ BULUNDUĞU DEFTER BİLGİ OLSUN DİYE MERKEZE, YANİ İÇİŞLERİ BAKANLIĞI'NA TRABZON VALİ VEKİLİ KADI ÖMER FEVZİ İMZASIYLA GÖNDERİLMİŞTİR. DAHA SONRA BU DEFTERİN BİR SURETİNİN DAHİLİYE NEZARETİ TARAFINDAN HARBİYE NEZARETİ'NE (MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI), NÜFUS GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VE DEFTER-İ HAKANÎ NEZARETİ'NE (TAPU KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) GÖNDERİLDİĞİNİ ÖĞRENİYORUZ. BELGENİN TARİHİ 2 KÂNÛN-İ SÂNİ 1329 (15 ARALIK 1913)'DUR.
HÜRRİYETİN ÇOCUKLARI RECEP REİS (İPSİZ RECEP) VE KAHRAMAN UŞAKLAR ONLAR KARADENİZLİ YURTSEVERLERDİ, HARB-İ UMUMİ VE HARB-İ MİLLİYE İÇİN SİLAH KUŞANMIŞ, ÖLÜME "HORON"LA GİTMİŞLERDİ. ONLAR KARADENİZ'İN TOPRAKLARINDAN GELİP, ANADOLU'NUN ÇEŞİTLİ BÖLGELERİNDE MİLLETİN TOPRAĞI İÇİN SAVAŞMIŞLARDI. AYRILMAZ CAN YOLDAŞI SİLAHINI DUVARA ASTIĞINDA, KURŞUN SESLERİ DİNMİŞ VE YERİNİ COŞKUYA BIRAKMIŞTI. RECEP REİS, SAKARYA'NIN SU BOYLARINDA DOLAŞTIĞI O KAN RENGİNDEKİ NEHRİN DENİZLE KUCAKLAŞIP MAVİYE DÖNÜŞMESİNİ, EN SONUNDA GÖREBİLMİŞTİ. ŞÜPHESİZ YORGUN, ARGIN VE DAYANIKSIZDI. YAŞINI BAŞINI ALMIŞ, GEÇMİŞİ BÜTÜN ENGİNLİĞİNE RAĞMEN YÜREĞİNE SIĞDIRABİLMİŞTİ. CUMHURİYET KIYAFETLİ KÜÇÜK ÇOCUKLARIN, MALUL GAZİLERİN VE MÜLKİ ERKANIN TAKLAR ALTINDAN GEÇTİĞİ 30 AĞUSTOS YA DA 29 EKİM KUTLAMALARINDA SADECE BİR SEYİRCİ OLARAK YER ALMIŞTI. BAĞIMSIZLIĞA SEYİRCİ OLMAMIŞ, BU "İPSİZ, SAPSIZ" ADAMIN AĞLADIĞINI HİÇ KİMSE GÖRMEMİŞTİ. BİRAZ COŞKU, BİRAZ HÜZÜN VE KİM BİLİR BİRAZ DA ÖFKE VARDI BAKIŞLARINDA... BELKİ DE ZAFERE TIRNAĞININ UCUYLA YAKLAŞMAMIŞ VE BÜYÜK KAVGAYI SADECE SEYRETMEKLE YETİNMİŞLERİN, HER ŞEY BİTTİKTEN SONRA ORTAYA ÇIKIŞINI VE KAHRAMAN OLUŞUNU BİR TÜRLÜ İÇİNE SİNDİREMEMİŞTİ. TIPKI KÖHNE BİR OTELİN CAMI KIRIK ODASINDA CUMHURİYET ŞÖLENLERİNE KATILAMAYAN SADIK AĞA GİBİ... MİLLİ MÜCADELE'YE İKİ AYAK ARMAĞAN EDEN SADIK REİS (BULGAR SADIK), COŞKUYLA KOŞUP ZAFER TAKLARININ ALTINDAN GEÇMEYİ NE KADAR DA İSTERDİ. "VARLIĞIM TÜRK VARLIĞINA ARMAĞAN OLSUN" DİYEBİLMİŞ KİMİ AYAK, KİMİ KOL KİMİ DE YILLARIN ÜSTÜNE TOPRAK ÖRTTÜĞÜ BEDEN BIRAKMIŞTI. ONLARIN TOPRAKLARINDAN BAŞKA HİÇ BİR ŞEYİ OLMAMIŞTI. KİŞİSEL TOPRAKLARI İÇİN DEĞİLDİ VERDİKLERİ KAVGALAR. KARADENİZ KIYILARINDAN GEÇİP, ANADOLU'NUN ÇEŞİTLİ BÖLGELERİNDE MİLLETİN TOPRAĞI İÇİN SAVAŞMIŞLARDI.
RECEP REİS VE SİLAH ARKADAŞLARI, SADECE SAKARYA'DAKİ BU ANITTA DEĞİL, DOĞDUĞU RİZE'DE DE YAŞATILIYOR. RECEP REİS'İN DİĞERLERİ GİBİ BAŞKA HİÇ BİR BEKLENTİSİ OLMAMIŞTI. ARTIK TEK DOSTU TOPRAKTI. SİLAHINI DUVARA ASMIŞ, TOPRAĞINI BELLİYORDU. BİR GÜN ŞEHİRLİ HEYETİ KARŞISINDA GÖRDÜĞÜNDE, ONLARIN SADECE HATIR SORMAYA GELMEDİKLERİNİ ANLADI. ŞÖYLE BİR GÜLMÜŞ VE: "BİZ İŞİMİZİ TAMAMLADIK EFENDİLER. SAVAŞTA DİK DURAN BAŞIMIZI SİYASETTE EĞMEYİZ. TİLKİNİN BU PAZARDA İŞİ YOKTUR. GAZİ PAŞA HAZRETLERİNE HÜRMETİMİZİ ARZEDERİM" DEMİŞTİ. 35 NUMARALI ESKİ AHŞAP EVİNE SADECE KENDİSİNİN BİLDİĞİ HAYAT, SIRLARIYLA SAKLANMIŞTI SANKİ... 1928 YILI GELİP ÇATTIĞINDA SON AYLARINI YAŞIYORDU. DÜŞMAN, SAKARYA'DAN KARASU'DAN GİTMİŞ AMA TİFO GELMİŞTİ. SİPERLERDE, MEVZİLERDE VE ÇOĞUNLUKLA GÜVERTEDE YATMIŞ, BELKİ DE HİÇ UYUMAMIŞTI. DOĞRUSU BU YA YATAK NEDİR BİLMEZDİ, AMA YATAĞA DÜŞMÜŞTÜ. KALKABİLSEYDİ DÜŞMAN ELİNDEN KAPIP KAÇIRDIĞI TOPLARI YİNE CEPHEYE GÖTÜRECEK VE İNÖNÜ ZAFERİ'Nİ BU TOP ATIŞLARIYLA SELAMLAYACAKTI. KALKABİLSEYDİ EĞER YİNE MUSTAFA KEMAL'İ DİNLEYECEK "BENDEN NE İSTERSİN RECEP REİS" DEDİĞİNDE AYNI LAFI SÖYLEYECEKTİ: "SİZİN SAĞLIĞINIZI, MİLLETİN BEKASINI PAŞAM." YANIBAŞINDA EŞİ NADİRE GÜRSES VARDI. YENİMAHALLE'DEKİ YANİ SAKARYA KIYISINDAKİ EVİN PENCERESİNDEN SON GÜNDOĞUMUNU KARŞILADIĞINDA İHTİMALDİR Kİ YENİDEN DOĞUYORDU. ONUN ÖLÜP ÖLÜP DE YENİDEN DİRİLENLERDEN BİRİ OLMADIĞINI KİM SÖYLEYEBİLİR Kİ? MİLİS ATATÜRK, RİZE JANDARMA ALAY KUMANDANI ŞÜKRÜ BEY'E EMİR VEREREK HAFIZ MUHARREM'İN KUVVETLERİYLE CEPHEYE İLTİHAKININ SAĞLANMASINI EMRETMİŞTİ. MESELE BÖYLECE HALLEDİLDİKTEN SONRA RİZE, HOPA VE ARDEŞEN'DE DELLALLAR ÇIKARTILARAK, YÜZLERCE İNSANIN HAFIZ MUHARREM'İN EMRİNE GİRMESİ SAĞLANACAKTI. KEÇELİ, MÜFREZE EFRADININ TOPLANMASINI VE TOPAL OSMAN'LA GÖRÜŞMEYE DE ŞÖYLE TEMAS ETMİŞTİ: "BÖYLECE BÜYÜK BİR KUVVET TOPLANMIŞ OLDU. BUNLARIN BİR KISMI POSTA SEFERİNİ YAPAN GEMİ İLE BİR KISMI DA BÜYÜK BİR MOTORLA YOLA ÇIKTILAR. TRABZON'A VARDIKLARI ZAMAN TOPAL OSMAN AĞA'NIN ADAMLARI İLE KARŞILAŞTILAR. BU VESİLE İLE EĞLENCELER TERTİP EDİLDİ. ZİYAFETLER VERİLDİ. TOPAL OSMAN, BABAMA ÇETENİN İHTİYAÇLARINI KARŞILAMAK İÇİN BEŞYÜZ LİRA KADAR PARA VERDİ." BU PARA İLE GİDEN KUVVETLERİN YİYECEK İHTİYAÇLARI KARŞILANDI. EREĞLİ'YE GELİP DE İPSİZ RECEP'İN YANINA VARILDIĞI ZAMAN, İPSİZ RECEP TOPAL OSMAN'A BU PARAYI İADE ETMİŞTİR. BU YOLCULUK ÇOK GÜÇ HAVA ŞARTLARI ALTINDA YAPILMIŞTIR. TRABZON'DAN HAREKET ETTİKTEN SONRA ŞİDDETLİ BİR FIRTINA ÇIKMIŞTI. SAMSUN'A BÜYÜK GÜÇLÜKLER İÇİNDE ULAŞILMIŞ VE FIRTINANIN GEÇMESİNİ BEKLEMEK İÇİN ORADA ALTI GÜN BEKLEMEK MECBURİYETİ HASIL OLMUŞTU. EREĞLİ'YE VARAN VE İPSİZ RECEP EMRİNE GİREN EŞKIYA VE GÖNÜLLÜLERİN SAYISI 280 KİŞİ İDİ. SONRA DİĞERLERİ DE GELECEK, 1000 OLACAKLARDI. BİR ÖLÜYOR, BİN DOĞUYORLARDI ONLAR... RECEP REİS'İN MİLLİ MÜCADELE DOLAYISIYLA MUSTAFA KEMAL ATATÜRK VE FEVZİ ÇAKMAK'A İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİNİ YAKINLARINDAN ÖĞRENİYORUZ. SİLAH ARKADAŞI HAFIZ MUHARREM'DEN OĞLU MEHMET KEÇELİ'YE, ONDAN DA GELECEĞE İNTİKAL EDEN ANLATIMLARIN EN BELİRGİN YANI KUVAYİ MİLLİYE ÜST KADROSUNUN RECEP REİS'E GÜVENİDİR. KUMANDANLAR DAHİL MAKAM SAHİPLERİ, RECEP REİS'İ SADECE CESARETİN VE YURTSEVERLİĞİN BİR TİMSALİ OLARAK GÖRMEMİŞ, ONA HÜRMETTE KUSUR ETMEMİŞLERDİ. KENDİSİNE "AMUCA" YANİ AMCA OLARAK HİTAP EDİLİŞİNDE HEM YAKINLIĞIN HEM DE BÜYÜĞÜ SAYMANIN İFADESİNİ BULUYORUZ. RECEP REİS, SAVAŞ SONRASI ÇETENİN ÖNDE GELENLERİ YAKLAŞIK 25 EFRADI İLE ANKARA'YA GELMİŞ VE BANDO İLE KARŞILANMIŞTI. ANKARA'DA İKİ AKŞAM KALMIŞLAR VE ATATÜRK'ÜN İLTİFATLARINA MAZHAR OLMUŞLARDI. YAZI BİLENLER KATİP SINIFINDA, MESLEĞİ OLANLAR DA TEKNİK BÖLÜMLERDE GÖREVLENDİRİLMİŞ, MEMLEKETLERİNE DÖNMEK İSTEYENLER DE REİSLERİ İLE YİNE BANDO İLE UĞURLANMIŞLARDI. BİRLİĞİN KALAN EFRADI, GEMİDEN TRABZON'DA İNECEK VE ATLI OLARAK RİZE'YE GELECEKTİ. ORADAKİ KARŞILAMA TAM BİR ŞÖLENE DÖNÜŞMÜŞTÜ. MEHMET KEÇELİ, RECEP REİS'LE SİLAH ÇATAN BABASI HAFIZ MUHARREM'İN ANLATIMLARINA DAYANARAK ONUN ATATÜRK'LE KARŞILAŞMASINI ŞU ŞEKİLDE İFADE ETMİŞTİ: "İPSİZ RECEP'E HERKES AMCA DİYE HİTAP ETTİĞİ GİBİ ANKARA'YA GELİP ATATÜRK TARAFINDAN KABUL EDİLDİĞİNDE AYNI HİTAPLA VE İLTİFATLA KARŞILAŞMIŞTI. MUSTAFA KEMAL'İN YAKIN BULUP TAKDİR ETTİKLERİNE SORDUĞU "BENDEN NE İSTERSİN?" SORUSUNA VERDİĞİ CEVAPTA KARASU'YA YERLEŞTİĞİNİ, MÜMKÜNSE KAYMAKAMA VE ASKERİ ERKANA "AMCAM ORADADIR, ONU GÖZETİN" DİYE EMİR VERMESİNİN YETERLİ OLACAĞINI SÖYLEMİŞTİ. ATATÜRK BUNUNLA YETİNMEMİŞ VE RECEP REİS'E İKİYÜZELLİ LİRA MAAŞ BAĞLAMIŞTI. PARADAN BAŞKA HER ŞEYE ÖNEM VEREN RECEP REİS, YENİ KURULAN TAYYARE CEMİYETİ'NE (TÜRK HAVA KURUMU) BU MAAŞINI BAĞIŞLAYACAKTI. EFRADININ ÇEŞİTLİ VESİLELERLE YAPTIĞI AÇIKLAMALARA GÖRE RECEP REİS, ÇETEYE TEZKERE VERİP DAĞITTIKTAN SONRA MECLİS'TE ATATÜRK'ÜN HUZURUNA ÇIKMIŞ, ONUN "RECEP REİS BİR DAHA HARP OLURSA NE KADAR KUVVETLE GELİRSİN?" SORUSUNA, "ÇETEM DAĞILDI, YANIMDA BİR YEĞENİM VAR, NE ZAMAN EMREDERSEN ATIMI VE SİLAHIMI ALIR GELİRİM" CEVABINI VERMİŞTİ. ERGUN HİÇYILMAZ
ESKİÇAĞIN ÜNLÜ COĞRAFYACISI AMASYALI STRABON (M.Ö. 64- M.S. 21) COĞRAFYA ADLI ESERİNDE TRABZON VE GİRESUN'UN GÜNEYİNE DÜŞEN DAĞLARA TİBARENLER İLE ESKİ ZAMANLARDA MAKRONLAR DENİLEN SANNİ/TZAN/CANLAR'IN BULUNDUĞUNU KAYDEDEREK TRABZON'DAN SONRA KOLKHİS BÖLGESİNİN GELDİĞİNİ VE YUKARI KOLKHİS'DE, TEPELERİ HEPTAKOMETLER KAVMİ TARAFINDAN İŞGAL EDİLMİŞ, MOSKHİA DAĞLARI İLE BİRLEŞEN VE ÇOK KAYALIK OLAN SKYDİSES DAĞI BULUNDUĞUNU YAZAR. STRABON DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ'NDEKİ HALKLARDAN BAHSEDERKEN M.Ö. 400 YILINDA BU BÖLGEDEN GEÇEN KSENEPHON'UN ANABASİS ADLI ESERİNDE BAHSETTİĞİ İSİMLERE DE GÖNDERME YAPAR. HEPTAKOMETLER'İN KSENOPHON'UN MOSYNEKLER DİYE BAHSETTİĞİ HALK OLDUĞUNU, PONTOS'UN DOĞU TARAFINI MEYDANA GETİREN PARYADOS DAĞLARINDA YAŞAYAN DİĞER HALKLARIN TAMAMININ VAHŞİ OLMASINA RAĞMEN, HEPTAKOMETLER'İN BUNLARDAN DAHA KÖTÜ OLDUĞUNU VE ROMALI KOMUTAN POMPEİDUS'UN ORDUSU BU BÖLGEDEN GEÇERKEN ÜÇ ROMA BÖLÜĞÜNÜ İMHA ETTİKLERİNİ HABER VERİR.
STRABON, ESKİ ÇAĞ YUNAN MÜELLİFLERİNİN ÇOĞU GİBİ BU BÖLGEDE YAŞAYAN HALKLARI ONLARIN KENDİLERİNİ ANDIKLARI ADLARLA DEĞİL BÖLGEDEN GEÇEN SEYYAH YA DA YAZARLARIN ONLARA VERDİKLERİ ADLARLA KAYDEDER. KSENEPHON'UN MOSYN DENİLEN AĞAÇTAN YAPILMIŞ SEYYAR KULE GİBİ EVLERDE OTURDUKLARI İÇİN MOSYNEKLER OLARAK ANDIĞI HALKIN HEPTAKOMETLER/YEDİKÖYLÜLER OLDUĞUNU VE BUNLARIN AĞAÇ SÜRGÜNLERİNDEN ELDE EDİLEN DELİBAL'I KASELERLE YOL ÜZERİNDE BIRAKTIKLARINI VE ROMALI ASKERLER BUNLARI YİYEREK UYKUYA DALDIKLARI ZAMAN, ONLARA SALDIRARAK HEPSİNİ KOLAYCA SAF DIŞI ETTİKLERİNİ BİLDİRİR.
PONTOS KRALI VE ANADOLUYU İŞGAL EDEN ROMA'NIN AMANSIZ DÜŞMANI BÜYÜK MİTHRİDATES M.Ö.66 YILINDA ROMA ORDUSUNA YENİLİNCE ROMA'YA KARŞI TEKRAR MÜCADELE VERMEK İÇİN SAVAŞ MEYDANINDAN KAÇMIŞTI. ARDINA DÜŞEN POMPEİDUS KOMUTASINDAKİ ROMA ORDUSUNDAN KURTULMAK İÇİN DOĞU ANADOLU'DAN KAFKASYA'YA VE ORADAN KIRIM'DA VALİ OLAN OĞLUNUN YANINA GİDER. O'NU YAKALAYAMAYAN ROMA ORDUSU FIRAT - KELKİT HAVZASINA DÖNER VE BURADA KIŞLAR. MİTHRİDATES'İN KIZI DRYEPTİNA'YI BIRAKTIĞI SINORIA'DAKİ (BAYBURT'A BAĞLI SİNOR KÖYÜ) ŞATO'YU MUHASARA EDEN ROMA ORDUSU DRYPETİNA'YI CANLI ELE GEÇİREMEYİNCE DÖNÜŞ YOLUNDA HEPTEKOMETLERİN SALDIRISINA UĞRAR. KAYNAKLAR BU OLAYI ANLATIRKEN YOLUNU TARİF ETMEZ.
STRABON'UN KAYBETTİĞİ OLAY BİZE ROMA ORDUSUNUN DÖNÜŞ YOLUNDA İZLEDİĞİ YOLU TARİF EDEBİLMEMİZ İÇİN ÖNEMLİ İPUÇLARI VERİRKEN AYNI ZAMANDA BÖLGENİN ESKİ TARİHLERİNE DE IŞIK TUTAR. HEPTAKOMETLER YANİ YEDİKÖYLÜLER ÖZELLİKLE RİZE İÇİN HİÇ DE YABANCI BİR İSİM DEĞİLDİR. OSMANLI DÖNEMİNDE BUGÜN İKİZDERE VADİSİNDEKİ BÖLGE KURAYİSEBA YANİ YEDİKÖYLER ADI İLE RİZE KAZASINA BAĞLI BİR NAHİYE OLARAK MEVCUTTU. DELİBAL'I YA DA BÖLGEDEKİ BİR BAŞKA SÖYLEYİŞLE TUTANBAL'I VE BU BALDAN YİYENLERİN BAL TUTMASI DENİLEN YARI ZEHİRLENME SONUCU GİRDİKLERİ UYKU HALİ BÖLGE HALKININ ÇOK İYİ BİLDİĞİ BİR DURUMDUR.
YAZILI KAYNAKLARDA RİZE ADINA İLK DEFA ARRİANUS'UN "PERİPLO"(GEMİ YOLCULUĞU) ADLI ESERİNDE RASTLIYORUZ. M.S. 131-132 YILLARINDA YAZILDIĞI KABUL EDİLEN ESERDE ARRİANUS, VALİ OLARAK ATANDIĞI KAPPADOKYA EYALETİ DAHİLİNDE OLAN DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNE BİR TEFTİŞ SEYAHATİNE ÇIKAR VE BU SEYAHATİNDE ROMA İMPARATORLUĞUNUN DOĞU ANADOLU'DAKİ HUDUT GARNİZONLARINI DOLAŞTIKTAN SONRA TRABZON BÖLGESİNDE KARADENİZ SAHİLLERİNE ULAŞIR.
TRABZON'DAN DOĞUYA DOĞRU DENİZ YOLU İLE YAPTIĞI SEYAHATİ VE BÖLGENİN DURUMUNU ANLATAN ESERİN DİĞER BÖLÜMLERİNDE KARADENİZ'İN TÜM SAHİLLERİ HAKKINDA BİLGİ VERİLMESİNE RAĞMEN BİZ SADECE BÖLGEMİZLE İLGİLİ OLAN BİLGİLERİ DEĞERLENDİRMEKLE YETİNECEĞİZ.
TRABZON'DAN ÜÇ GEMİ İLE DOĞUYA DOĞRU YELKEN AÇAN ARRİANUS, İLK GÜN ISSİPORTO/ HYSSOS/ SÜRMENE /BUGÜNKÜ ARAKLI LİMANINA DEMİR ATARAK BURADA ARAKLI ÇARŞISININ HEMEN GÜNEY KENARINDAKİ KALEDE BULUNAN BİR TAKIM PİYADE VE 20 KADAR SÜVARİDEN OLUŞAN ROMA GARNİZONUNU TEFTİŞ EDER. DAHA SONRA DENİZE AÇILARAK DOĞUYA DOĞRU YOLA KOYULURLAR VE YOLDA GÜNEY - DOĞU'DAN ESEN BİR FIRTINAYA YAKALANIR VE BİRÇOK TERSLİKLERDEN SONRA ATİNA'YA (BUGÜN PAZAR İLÇE MERKEZİ) ULAŞIR.
ARRİANUS BU İSMİN YUNAN TANRIÇASI ATHENA'DAN GELDİĞİNİ ZANNETTİĞİNİ YAZAR. OYSA W.E.D. ALLEN "A HİSTORY OF THE GEORGİAN PEOPLE" ADLI 1932 YILINDA LONDRA'DA YAYINLANAN ESERİNDE KARADENİZ'DE RUMCA SANILAN BİRÇOK YER İSMİNİN LAZCA OLDUĞUNU İLERİ SÜREREK ATHENAİ İSMİNİN LAZCA'DA "GÖLGELERİN OLDUĞU YER", YUNANCA PRİNÇ'TEN İLERİ GELDİĞİ İDDİA EDİLEN RHİZAİON/ RİZE'NİN LAZCA "İNSANLARIN VE ASKERLERİNİN TOPLANDIĞI YER" MAPAVRİ (GÜNÜMÜZDE ÇAYELİ) İSMİNİN İSE "YAPRAKLI" ANLAMINDA OLDUĞUNU BELİRTMEKTEDİR.
DİĞER KASABALARDA OLDUĞU GİBİ BARBARLAR (YERLİ HALK) TARAFINDAN DEĞİŞTİRİLMİŞ OLAN VE TERKEDİLMİŞ BİR KALENİN BULUNDUĞU ATİNA/PAZAR LİMANININ YAZIN PEK FAZLA GEMİ BARINDIRAMADIĞINI AMA ONLARI RÜZGARLARDAN KORUDUĞUNU VE BU LİMANIN KARADENİZ'DE "TRASCİA", YUNANİSTAN'DA "SCRİONE" DİYE ADLANDIRILAN "APARCHİA" RÜZGARINA AÇIK OLDUĞUNU YAZAN ARRİANUS BÜTÜN GECE ŞİMŞEKLER ÇAKIP GÖK GÜRLEDİĞİNİ VE ÇIKAN FIRTINADAN GEMİLERİ KORUYABİLMEK İÇİN MÜMKÜN OLDUĞU KADAR KARAYA ÇEKTİKLERİNİ, ÜÇ TAKIM KÜREKLİ OLAN GEMİLERİNİN İSE DENİZİN İÇİNDEKİ KAYALIKTA GÜVEN İÇİNDE DURDUĞUNU YAZAR.
TRABZON'DAN DOĞUYA DOĞRU BÖLGEDEKİ NEHİRLERİ SAYAN ARRİANUS TRABZON'DAN YAKLAŞIK 33 KM UZAKTA ADINI ISSOPORTO'DAN ALAN ISSO HYSUS/ BUGÜNKÜ KARADERE, ISSO NEHRİNDEN YAKLAŞIK 17 KM DOĞUDA OFİ/BUGÜNKÜ SOLAKLI DERESİ, BUNDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA PSİCRO/BUGÜNKÜ BALTACI DERESİ, ONDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA KALO/BUGÜNKÜ İYİDERE, KALO'DAN YAKLAŞIK 23 KM DOĞUDA RİZİO DERESİ, ONDAN YAKLAŞIK 5 KM DOĞUDA ASCURO/ASKAROS/BUGÜNKÜ TAŞLIDERE, ONDAN YAKLAŞIK 12 KM DOĞUDA ADİENO/BUGÜNKÜ ÇAYELİ DERESİ'NİN BULUNDUĞUNU, BURADAN DA ATİNA'YA /BUGÜNKÜ PAZAR'A YAKLAŞIK 34 KM MESAFE BULUNDUĞUNU, ATİNA'DAN EN FAZLA 1300 M SONRA DA ZAGATİ /BUGÜNKÜ PAZAR ZUGA DERESİ'NİN BULUNDUĞUNU KAYDEDİYOR.
OFİ/ SOLAKLI NEHRİ'NİN COLCHİLER/ KOLKHLAR'IN BÖLGESİNİ TSANNİCA'DAN AYIRDIĞINI SÖYLEYEN ARRİANUS, TSAN/ SANNİ/ CANLAR'IN BUGÜN DAHİ SON DERECE SAVAŞÇI VE TRABZONLULARIN (TRABZON ŞEHRİNDE OTURAN YUNANLI KOLONİCİLER'İN) CAN DÜŞMANI OLDUĞUNU BELİRTİYOR. O GÜN ROMALILARA HARAÇ VEREN VE KRALSIZ BİR HALK OLAN CANLAR TRABZON'UN GÜNEYİNE DÜŞEN GÜMÜŞHANE/ CANCA'DAN, TRABZON'UN DOĞUSUNDAKİ SOLAKLI DERESİ'NE KADAR UZANAN TOPRAKLARDA YAŞAMAKTAYDILAR. BU BÖLGENİN MERKEZİ SAYILABİLECEK OLAN KARADERE VADİSİ DE CANLARIN YOĞUN OLARAK YAŞADIĞI BİR YERDİ.
KSENEPHON BAYBURT BÖLGESİNDEN TRABZON'A GELİRKEN THEKHES/ MADUR DAĞINDAN KARADERE VADİSİNE İNMİŞ VE BURADA STRABON'UN CANLARLA AYNI KAVİM OLDUĞUNU SÖYLEDİĞİ MAKRON'LARIN ÜLKESİNE GİRMİŞTİ. BUGÜN BU VADİNİN SAHİLE YAKIN KESİMLERİNDE ARAKLI YAKINLARINDA BULUNAN ZANİKE/ CANİKE (BUGÜN YİĞİTÖZÜ KÖYÜ) VE ORTAÇAĞ DA SÜRMENE/SOUSOMANIA SİTESİNİN DE BULUNDUĞU CANAYER (BUGÜN BUZLUCA KÖYÜ) YER İSİMLERİ BÖLGEDE YAŞAMIŞ CANLAR'DAN GÜNÜMÜZE ULAŞABİLEN İZLERDİR. ARRİANUS, SİLAHLARLA DONATILMIŞ YERLERDE YAŞAYAN CANLARIN KENDİLERİNİ HAYDUTÇULUĞA VERDİKLERİ İÇİN ROMALILARIN HARACINI ÖDEMEK İÇİN ZAHMET BİLE ETMEDİKLERİNİ AYRICA KAYDETMEKTEDİR.
ARRİANUS OFİ/ SOLAKLI NEHRİNİN DOĞUSUNDA KALAN TOPRAKLARI KOLKHLARIN ÜLKESİ OLARAK İSİMLENDİRİYOR. OYSA M.Ö. 400 YILI ŞUBAT AYINDA DOĞU ANADOLU'DAN TRABZON'A ULAŞMIŞ OLAN KSENEPHON TRABZON VE GİRESUN'U KOLKH'LARIN MEMLEKETİ OLARAK TANIMLAMAKTAYDI. BU DA BİZE GEÇEN 5 ASIR İÇİNDE KOLKHLAR'IN DAHA DOĞUYA DOĞRU ÇEKİLMEK ZORUNDA KALDIKLARINI GÖSTERMESİ BAKIMINDAN ÖNEMLİDİR.
TARİH İÇİNDE BU DURUMUN BİRÇOK ÖRNEĞİNİ GÖRÜRÜZ. MESELA ARRİANUS O DÖNEMDE LAZLARIN LAUPSE CİVARINDA YAŞADIĞINI BELİRTİR. AYRICA ARRİANUS'UN PAZAR'DAN SONRAKİ TOPRAKLARIN İNSANSIZ VE İSİMSİZ OLDUĞU İÇİN GİTMEYE DEĞMEDİĞİNİ BELİRTMESİ BİZE KOLKHLARIN DAHA ZİYADE PAZAR'IN BATISINDAKİ TOPRAKLARDA YAŞADIĞINI DÜŞÜNDÜRDÜĞÜ KADAR DAHA SONRAKİ ASIRLARDA LAZLARIN, KOMŞULARI OLAN HALKLARIN BASKISI İLE PAZAR'IN DOĞUSUNDAKİ NİSPETEN TENHA TOPRAKLARA GÖÇ ETMEK ZORUNDA KALDIĞINI DA AÇIKLAR.
ARRİANUS'UN BİZE VERDİĞİ BİLGİLERE GÖRE TRABZON'UN DOĞUSUNDA YAŞAYAN HALKLARI, CANLAR VE KOLKHLARIN YAŞADIĞI BÖLGELERDEN DOĞUYA DOĞRU MACHELONESLER, HEİNİOCHİLER, ZYDRİTAELER, LAZLAR, ABSİLAELER, ABASCİLER (ABNAZ) VE SOHUM CİVARINDA YAŞAYAN SANİGAELER OLARAK SAYABİLİRİZ.
POTNOS KRALLIĞINI ORTADAN KALDIRARAK ORTA VE DOĞU KARADENİZ İLE KIRIM BÖLGESİNİ HAKİMİYETLERİ ALTINA ALAN ROMALILAR ÖNCE RİZE'NİN DE İÇİNDE BULUNDUĞU BÖLGEYİ KAPPADOKYA EYALETİ İÇİNDE YÖNETMİŞ, BÖLGE DAHA SONRA TEŞKİL EDEN PONTOS POLEMONİACUS EYALETİ İÇİNDE KALMIŞTI. BAŞLANGIÇTA İMPARATORLUĞUN DOĞU SINIRLARININ KRALLARI ROMA TARAFINDAN TAÇ GİYDİRİLMİŞ KÜÇÜK KRALLIKLAR TARAFINDAN KORUNMASI SİYASETİNİ GÜDEN ROMALILAR DAHA SONRAKİ ASIRLARDA BU SİYASETİ DEĞİŞTİRMİŞ VE ROMA HUDUTLARININ ROMA ASKERİ LEJYONLARI TARAFINDAN KORUNMASINA BAŞLANMIŞTI.
RİZE BÖLGESİ DE DOĞRUDAN DOĞRUYA ROMA GARNİZONLARI TARAFINDAN KORUNMAKTAYDI. RİZE KALESİNDE HIRİSTİYANLIĞIN İLK DÖNEMİNDE ROMALILAR TARAFINDAN ÖLDÜRÜLEN VE DAHA SONRA AZİZ İLAN EDİLEREK ÖLDÜRDÜKLERİ YERLERİN KUTSAL KORUYUCUSU İLAN EDİLEN HIRİSTİYAN AZİZLERİNDEN BİRİNE ATFEDİLMİŞ ST ORİENTOS (AYARANDOS) KİLİSESİNİN BULUNMASI KALENİN BU BÖLGEDEKİ ÖNEMİNİ GÖSTERMESİ BAKIMINDAN ÇOK ÖNEMLİDİR. AYRICA 5. YÜZYILIN İLK YARISINA AİT BİR BİZANS DÖKÜMANI OLAN VE SARAY HİZMETLİLERİNİN MÜLKİ VE ASKERİ MEMURİYETLERİNİN BİR LİSTESİ OLAN VE VİLAYETLERİ AÇIKLAYARAK LİSTELEYEN NOTİTİA DİGNİTATUM DA RİZE VE TRABZON'DA BULUNAN PONTIC II LEJYONUNA BAĞLI BİR SÜVARİ BÖLÜĞÜNÜN BULUNDUĞU BİR ASKERİ ÜS OLARAK KAYDEDİLİR.
RİZE KALESİNİN ÖNEMİ 5. YÜZYILDA DOĞU ROMA/ BİZANS İMPARATORU JUSTİNİAN (527-565) ZAMANINDA İRANLA YAPILAN SAVAŞLARDA ARTMIŞTI. TRABZON'UN GÜNEYİ VE DOĞUSUNDA YAŞAYAN CANLAR BİZANS YÖNETİMİNE KARŞI AYAKLANMIŞ BÖLGEDEKİ BİZANS GÜÇLERİ ŞEHİR MERKEZLERİNDEKİ KALELERE SIĞINMIŞLARDI. KOLKHİS DİYE ADLANDIRILAN KARADENİZİN GÜNEYDOĞU BÖLGESİNİN AHALİSİ ROMA YÖNETİMİNDEN PEK DE MEMNUN DEĞİLDİ. ÖZELLİKLE TİCARETİN ROMALILARIN TEKELİNDE OLMASI SIKINTILARA YOL AÇIYORDU. FAŞ VE RİON NEHRİ ARASINDAKİ BÖLGEDE YAŞAYAN LAZİKA AHALİSİ BİR AYAKLANMA İLE BİZANS'A KARŞI SASANİLERDEN YARDIM İSTEMİŞTİ. BÖLGENİN MERKEZİ OLAN PETRA'DAKİ BİZANS GARNİZONU BÖLGEDEKİ BÜTÜN GEÇİTLERİN TUTULDUĞUNU GÖRÜNCE EVLERİNİ YAKARAK VE SURLARI YIKARAK TRABZON'A DOĞRU ÇEKİLMEK MECBURİYETİNDE KALMIŞTI. BUNUN ÜZERİNE KARADENİZ'İN GÜNEYDOĞUSU İRANLA BİZANS ARASINDAKİ YIPRATICI SAVAŞLARA SAHNE OLDU. BU SAVAŞLARDA BİZANS SINIRI ÇORUH'UN BATISINDAKİ ASPAROS'A KADAR GERİLEDİ.
JUSTİNİANUS BU SINIRIN MUHAFAZASI İÇİN BİR SAVUNMA HATTI OLUŞTURMUŞ RİZE KALESİNİ ONARARAK VE HUDUTLA LEJYON KARARGAHININ BULUNDUĞU TRABZON ARASINDA KÜÇÜK KALELER İNŞA ETTİREREK 530 YILINDA BALKANLARDA BİZANS ORDUSU TARAFINDAN MAĞLUP EDİLEN BULGAR TÜRKLERİNDEN BİR KISMI BU SINIRDAKİ GARNİZONLARA ASKER OLARAK YERLEŞTİRMİŞTİR.
BİZANS İMPARATORU HERACLİUS (610-641) ZAMANINDA ANADOLU YİNE BİZANS - İRAN SAVAŞLARINA SAHNE OLMUŞTU. ÖZELLİKLE HERACLİUS'UN 622-628 ARASINDA İRAN ÜZERİNE YAPTIĞI SEFERLERDE VE İRAN'A KARŞI HAZAR TÜRKLERİ İLE YAPTIĞI İTTİFAKTA BÖLGE ÖNEMLİ OLAYLARA SAHNE OLMUŞTU. HERACLİUS, LAZLAR, ABHAZLAR VE GÜRCÜLERLE TEMASA GEÇİP ONLARDAN TEMİN ETTİĞİ ASKERLERLE ORDUSUNU TAKVİYE ETMİŞ 626 KIŞINI BU GÜN ARAKLI İLÇESİNİN BATISINDAKİ KALECİK'İN 2 KM. GÜNEYİNDE OLAN CANAYER/ BUZLUCA KÖYÜNDEKİ SÜRMENE SİTESİNDE GEÇİREN HERACLİUS HAZAR KRALI YABGU İLE BU BÖLGEDE GÖRÜŞMÜŞ VE İRAN'A KARŞI 40.000 KİŞİLİK HAZAR YARDIM KUVVETİNE KARŞILIK KIZI EUDOCİA'YI HAZAR KRALI YABGU'YA VERMEYİ TAAHHÜT EDEN ANLAŞMAYI BURADA HAZIRLAMIŞTI. MALAZGİRT SAVAŞINDAN KISA BİR SÜRE SONRA TRABZON BÖLGESİ TÜRKLERİN AKINLARINA HEDEF OLMUŞ 1073 VE 74 YILLARINDA TÜRK AKINCILARI TRABZON BÖLGESİNİ ELE GEÇİRMİŞLERDİ. BÖLGEDEKİ BİZANS YÖNETİMİNİN ÇÖKTÜĞÜ BU DÖNEMDE RİZE'NİN DOĞUSUNDA KALAN BÖLGE DE GÜRCÜ AKIN VE YAĞMALARINA SAHNE OLMUŞTU. BİZANS'IN TEKRAR KONTROLU SAĞLAMAK İÇİN BİR ORDU İLE BÖLGEYE GÖNDERDİĞİ THEDORE GAVRAS 1075'DE BÖLGEYİ TÜRKMENLERİN ELİNDEN ALARAK TEKRAR BİZANS'IN HAKİMİYETİNİ SAĞLAMIŞ VE BU BAŞARISINDAN DOLAYI HALDİYA DÜKLÜĞÜNE ATANARAK TRABZON'A VALİ OLMUŞTU.
TRABZON BÖLGESİNİ BİZANS'TAN BAĞIMSIZ BİR ŞEKİLDE YÖNETEN THEDORE GAVRAS 1089 YILINDA GÜRCÜLERİN TRABZON TOPRAKLARINA YÖNELİK YAĞMA AMAÇLI AKINLARININ DA ÖNÜNE GEÇMİŞ ARDINDAN BAYBURT'U TÜRKLERİN ELİNDEN ALMIŞTI. THEDORE GAVRAS'IN BAYBURT YAKINLARINDA GÜMÜŞTEKİN AHMET DANIŞMENT GAZİ'NİN OĞLU İSMAİL'İN ORDUSU TARAFINDAN YENİLEREK ÖLDÜRÜLMESİNDEN SONRA YERİNE TRABZON'A VALİ OLARAK ATANAN OĞLU GREGORY GAVRAS VE ONDAN SONRA VALİ OLAN CONSTANTİN GAVRAS DA BÖLGEYİ BİZANS'TAN BAĞIMSIZ OLARAK YÖNETMİŞ VE ZAMAN ZAMAN BÖLGEDEKİ TÜRKMEN BEYLİKLERİ İLE GÜÇBİRLİĞİNE GİREREK VARLIKLARINI SÜRDÜRMÜŞLERDİ.
TÜRKMENLERLE DAYANIŞMA İÇİNE GİREREK ÜÇ NESİL TRABZON'U BİZANS'TAN BAĞIMSIZ BİR ŞEKİLDE YÖNETEN VE HASAN İBNİ GAVRAS GİBİ BAZI FERTLERİ MÜSLÜMAN OLUP SELÇUKLU DEVLETİNİN HİZMETİNE GİRMİŞ OLAN GAVRASLAR'I BAZI TARİHÇİLER 1204 YILINDA TRABZON'DA İMPARATORLUĞUNU İLAN EDEREK BİR DEVLET KURACAK OLAN KOMNENOSLARIN HABERCİSİ OLARAK NİTELERLER.
BİZANS TAHTINDAN BİR İHTİLALLE DEVRİLEN KOMNENOS AİLESİNİN VARİSLERİ OLAN İKİ KÜÇÜK ÇOCUK AKRABALARI OLAN GÜRCÜSTAN KRALİÇESİ THAMARA'NIN ADAMLARI TARAFINDAN GİZLİCE İSTANBUL'DAN KAÇIRILARAK KOLKHİD BÖLGESİNE GÖTÜRÜLMÜŞTÜ. BU FİRAR ESNASINDAN KARDEŞLERDEN BÜYÜĞÜ OLAN ALEKSİUS 4 YAŞINDA İDİ. BU OLAYDAN 18 YIL SONRA 1204 YILINDA İSTANBUL'UN HAÇLI ORDUSU TARAFINDAN İŞGAL EDİLEREK YAĞMALANMASINDAN SONRA BİZANS YÖNETİCİLERİ VE DEVLET ADAMLARI ŞEHİRDEN KAÇARAK LATİNLER TARAFINDAN İŞGAL EDİLMEMİŞ BÖLGELERE SIĞINMIŞLARDI. BATIDA BU OLAYLARIN YAŞANDIĞI GÜNLERDE COLCHİD BÖLGESİNE SIĞINMIŞ OLAN ALEKSİUS VE DAVİD KOMNENOS KARDEŞLER THAMARA'IN VERDİĞİ VE EKSERİSİNİ KUMAN TÜRKLERİNİN TEŞKİL ETTİĞİ BİR ORDU İLE DOĞU KARADENİZ SAHİLLERİNDE ORTAYA ÇIKMIŞ VE BATIYA DOĞRU İLERLEYEREK TRABZON'U ELE GEÇİRMİŞLERDİ.
GÜRCÜ KRALI III. GEORGE (1156-1184) VE KRALİÇE THAMARA (1184-1212) DÖNEMLERİNDE KARADENİZ'İN KUZEYİNDEKİ DEVLETLERİ DAĞITILDIĞI İÇİN YOKSULLUK İÇİNE DÜŞEN KIPÇAK/ KUMAN KİTLELERİNDEN PARALI ASKER OLARAK YARARLANMIŞ VE KUMANLAR'DAN OLUŞAN ORDULARI İLE BİR GENİŞLEME DEVRİ YAŞAMIŞLARDI. GÜRCÜ ORDUSUNDA YÜKSEK MEVKİLER ALAN KUMANLAR DAHA SONRA ORTODOKS HIRİSTİYANLIĞI KABUL ETMİŞ VE BU DEVLETİN MÜSLÜMAN TÜRKLERLE OLAN SINIR BÖLGELERİNE YERLEŞMİŞLERDİ.
BUGÜN RİZE'NİN İKİZDERE İLÇESİNİN DAĞ KÖYLERİNDE YAŞAYAN KUMBASARLAR BU DÖNEM GÜRCÜ ORDUSUNDA BAŞKUMANDANLIK YAPAN VE YAŞLANINCA KRALİÇE THAMARA TARAFINDAN BİR OYUNLA GÖREVİNDEN ALINMAK İSTENDİĞİ İÇİN MALİKANE OLARAK VERİLEN BÖLGEDEN AYRILIP RİZE DAĞLARINA ÇEKİLEN KUBASAR'IN AİLESİNE MENSUPTURLAR. ARHAVİ BÖLGESİNDE BİR KÖYE, ARHAVİ YAYLALARI İLE BU BÖLGEDEKİ DAĞLARA İSMİNİ VEREN VE BİRÇOK KOLU RİZE, OF VE SÜRMENE KÖYLERİNDE YAŞAYAN CURTAN/CORDON'LAR, AYNI ADI TAŞIYAN BİR BAŞKA KUMAN OYMAĞI MENSUPLARIDIR. AYRICA SÜRMENE VE OF İLÇESİNDEKİ KUMAN İSMİ TAŞIYAN KÖYLER BİZE BÖLGEYE BU DÖNEMDE YERLEŞMİŞ KUMANLARDAN YADİGAR KALMIŞTIR.
KOMNENOSLAR'IN TRABZON'DA KURDUĞU BU DEVLET 1214 YILINDAN İTİBAREN SELÇUKLULAR'A, GAZNELİLER'E MOĞOLLAR VE İLHANLILAR'A VERGİ VEREREK VARLIĞINI SÜRDÜRMÜŞ, DAHA SONRA BEYLİKLERİN ORTAYA ÇIKTIĞI DÖNEMDE İSE AKKOYUNLULAR, TACEDDİNOĞULLARI, HACIEMİROĞULLARI GİBİ TÜRKMEN BEYLİKLERİNİN BEYLERİ İLE EVLİLİK YOLU İLE İTTİFAK KURARAK AYAKTA KALMIŞDI.
BU DÖNEMLERDE BİR TEKSTİL VE TİCARET MERKEZİ OLARAK TANIMLANAN RİZE AYNI ZAMANDA TRABZONDAKİ RUM KRALLIĞINA BAĞLI BİR KAZA MERKEZİ (BANDON) İDİ. MERKEZİ PAZAR OLAN RİZE'NİN DOĞUSUNDAKİ TOPRAKLAR İSE İMPARATORLUĞUN SINIRLARI İÇİNDE AYRI BİR İDARİ BİRİMDİ.
İSPANYA KRALININ ELÇİSİ OLARAK TİMUR'A GİDEN CLAVİJO, DÖNÜŞ YOLUNDA 1405 YILININ EYLÜL AYINDA İSPİR'DEN SONRA GEÇTİĞİ VE ARAKUEL OLARAK ADLANDIRDIĞI HEMŞİN BÖLGESİNİN, İSPİR BEYİ OLAN PİR HOCA BEY'E BAĞLI OLDUĞUNU BELİRTİR. CLAVİJO'NUN VERDİĞİ BİLGİLERE GÖRE HEMŞİN BÖLGESİ HALKI DAHA ÖNCE BAŞLARINDA BULUNAN YÖNETİCİDEN RAHATSIZ OLDUKLARI İÇİN İSPİR BEYİNE GİZLİCE HABER VEREREK ONUNLA BİRLİKTE HAREKET ETMEK İSTEDİKLERİNİ BİLDİRMİŞLER VE DAHA SONRA DA BU YÖNETİCİYİ YAKALAYIP İSPİR BEYİNE GÖNDERMİŞLERDİ. HEMŞİN BÖLGESİNİN YÖNETİCİSİNİ HAPSE ATAN PİR HOCA BEY BÖLGEYE MÜSLÜMAN BİR YÖNETİCİ GÖNDERMİŞ VE ONA HIRİSTİYAN BİR YARDIMCI VERMİŞTİ.
BÖLGE HALKININ "HIRİSTİYAN VE ERMENİ OLDUĞUNU SÖYLEDİKLERİ HALDE HEPSİ HIRSIZ VE EŞKIYA OLAN BARBAR KABİLELER" OLDUĞUNU SÖYLEYEN CLAVİJO'NUN VERDİĞİ BİLGİLER ASLINDA BÖLGE TARİHİNE IŞIK TUTACAK BİRÇOK İP UCU İÇERMEKTEDİR. BU ÇALIŞMAMIZ BÖLGENİN ETNİK TARİHİNİ AÇIKLAMAK AMACINI GÜTMEDİĞİ İÇİN BU KONUDA, BÖLGEDE OSMANLI YÖNETİMİNDEN ÖNCE YAŞAYAN HEMŞİNLİLER'İN AKKOYUNLULARLA AYNI ATADAN GELDİĞİNİ VE AKKOYUNLULARIN BÜYÜK BAKİYESİ İLE AYNI ÇAĞDA DEĞİL DAHA İLERİ Kİ ÇAĞLARDA İSLAM'A DÖNDÜĞÜNÜ SÖYLEMEKLE YETİNECEĞİZ.
FURTUNA DERESİ VADİSİNDE, ÇAMLIHEMŞİN'İN AŞAĞIÇAMLICA (AŞAĞIVİÇE) MAHALLESİNDE VADİYE HAKİM KÜÇÜK TEPE ÜZERİNDE ŞİMDİ ORMAN OLAN ESKİ ANIT MEZAR YERİNDE BULUNAN KOÇ/ KOYUN HEYKELİ BİZİM BU SAVIMIZIN EN ÖNEMLİ DELİLLERİNDEN BİRİDİR. VADİDEKİ BİR DİĞER KOÇ/KOYUN HEYKELİ ÇAMLIHEMŞİN'E BAĞLI ÜLKÜKÖY'DE BULUNMUŞ OLANDIR. HAYVANCILIK YAPAN VE ÖZELLİKLE KOYUN BESLEYEN AKKOYUNLULARA BAĞLI PORNOK/PURNAS BOYUNDAN YADİGAR PURNAK İSMİNİN KOYUNCULUĞU MEŞHUR HEMŞİNLİLERİN YAYLALARINDA YER İSMİ OLARAK YAYGINLIĞI BU BOYDAN GÜNÜMÜZE ULAŞAN BİR DİĞER ÖNEMLİ İZDİR. BÖLGE HALKI TARAFINDAN "KULAKLI" DİYE ADLANDIRILAN VE BİRKAÇ ASIRLIK ESKİ HEMŞİN EVLERİNDE HALA DAHA RASTLANAN, USTA DEMİRCİ İŞİ, BİR UCU KURTBAŞI DİĞER UCU STİLİZE EDİLMİŞ KOÇ BAŞI ŞEKLİNDEKİ BÜYÜK KAPI MENTEŞELERİ İSE ÇOK ESKİ BİR KÜLTÜRDEN GÜNÜMÜZE ULAŞABİLMİŞ VE BÖLGEDE HALA DAHA KULLANILAN ETNOGRAFİK MALZEMELERDEN SADECE BİR TANESİDİR.
1458'DE UZUN HASAN'IN ATABEKLERİN ELİ İLE YÖNETİLEN ÇORUH HAVZASINA GİRİP İSPİR BÖLGESİNİ DİREK DEVLETİN SINIRLARI İÇİNE KATMASINDAN SONRA HEMŞİN BÖLGESİ DE AKKOYUNLULAR'A TABİ OLMUŞTU. FAKAT SAHİLDEKİ RİZE KASABASI VE PAZAR'A KADAR OLAN TOPRAKLAR TRABZON KRALLIĞINA AİTTİ. 1461 YILINDA FATİH SULTAN MEHMET BİZZAT GELEREK TRABZON'U FETHETTİĞİ ZAMAN SAHİLDE ÇORUH NEHRİNE KADAR OLAN TOPRAKLAR HEMŞİN DAHİL OSMANLI DEVLETİ HAKİMİYETİNE GİRDİ.
FETİHTEN ÖNCE BU BÖLGEDE BULUNAN TRABZON RUM KRALLIĞI, MEGREL DADYANI, KARTLİ KRALI VE ÇORUH ATABEĞİ KENDİ ARALARINDA BİR HIRİSTİYAN İTTİFAKI YAPARAK OSMANLI'NIN RAKİP AKKOYUNLULARI DA HAMİ OLARAK BU İTTİFAKA DAHİL ETMİŞLERDİ. BU İTTİFAK PAPA'NIN GAYRETİYLE ORGANİZE EDİLECEK BİR HAÇLI SEFERİ VE KENDİLERİNE DESTEK SAĞLAYACAK OSMANLIYA RAKİP DİĞER TÜRKMEN BEYLERİ İLE OSMANLININ ÜZERİNE ÇULLANIP ONU ORTADAN KALDIRMAYI PLANLIYORDU. BU TERTİBİN FARKINDA OLAN FATİH 1461'DE BİZZAT SEFERE ÇIKARAK İTTİFAKIN BEYNİ OLAN TRABZON KRALLIĞINI ORTADAN KALDIRDI.
FATİH BÖLGEDEN AYRILMADAN ÖNCE TRABZON ŞEHRİNDEKİ RUMLARI GEMİLERE BİNDİREREK İSTANBUL'A GÖNDERMİŞ ÇEVREDEKİ KALE VE KASABALAR TRABZONLA BİRLİKTE FETHEDİLDİĞİ İÇİN BURALARA YÖNETİCİLER ATAYARAK BÖLGEDEN AYRILMIŞTI. FATİH'İN TRABZON'A VALİ BIRAKTIĞI GELİBOLU SANCAK BEYİ VE DONANMA KUMANDANI KASIM BEY İLK İŞİ OLARAK BÖLGEDE OSMANLI ÖNCESİ VAR OLAN İDARİ YAPILANMAYI OSMANLI SİSTEMİNE GÖRE YENİDEN ŞEKİLLENDİRMEK OLMUŞTUR. BU DÜZENLEMEDE BUGÜNKÜ RİZE VİLAYETİNE BAĞLI TOPRAKLAR RİZE, ATİNE (PAZAR) VE LAZMAĞAL NAHİYESİ ŞEKLİNDE ÜÇ NAHİYE OLARAK ORGANİZE EDİLMİŞTİ. BİR KALESİ OLAN RİZE NAHİYESİNE AYRICA BİR KADI ATANMIŞ VE RİZE BİR KADILIK MERKEZİ/KAZA OLMUŞTU.
Devami...
